MUGEN schreef:Rereformed bedankt voor je commentaar!
Maar hoe meer ik leer over Nietzsche, hoe beter ik hem denk te begrijpen. Maar soms ook hoe verwarrend het allemaal wordt.
In een van je vorige posts (op blz 9. van deze discussie) schrijf je:
Hier nog een centrale tekst van Nietzsche over de bovenmens en de centrale gedachte van zijn filosofie en persoon
En dan volgt een heel stuk waarin Nietzsche gepassioneerd de Bovenmens als zin der aarde vertolkt. Het is mij nog niet geheel duidelijk hoe significant de rol van de Bovenmens is zijn filosofie. Ook in the Antichrist wordt deze immers nog eens genoemd.
Zie jij Nietzsche werk in zijn geheel als een antwoord op het nihilisme? Of zijn er nog verschillende onderdelen te benoemen die hier in meer of mindere mate mee te maken hebben.
Want ik begrijp dat de Bovenmens een opgeblazen term is in zijn werk, maar toch ben ik nog niet overtuigd dat het zo'n kleine rol speelt als jij nu schetst.
Ik begrijp het probleem. Je moet het antwoord wellicht in het midden gaan zoeken. De
term Bovenmens is vreselijk opgeblazen vanwege dat de nazi's er mee gingen spelen. Ik denk dat één van de grootste miskleunen is wanneer je jezelf als Bovenmens gaat beschouwen, alsof je zoiets kan
zijn, terwijl de term voor Nietzsche juist inhoudt dat een mens voortdurend ernaar
streeft geestelijk boven zichzelf uit te groeien. De term gebruiken is dus eerder een uiting van het besef hoeveel je te kort komt! Bovenmens niet een concreet doel of ras wat voor ogen staat, een omschreven ideaal, een menselijke verschijning die je nauwkeurig kan omschrijven en ooit eens bereiken, maar een levenshouding, de kijk die je op het leven hebt, waardoor je geïnspireerd wordt. En
dit staat centraal in Nietzsches denken. In welke ontwikkelingsfase de mensheid of een individu zich ook bevindt, gezond menszijn is volgens Nietzsche dat je jezelf en anderen altijd tot iets hogers en beters aanspoort. De Bovenmens is geen eindpunt, het bestaat dus uiteindelijk niet eens, want het is altijd iets wat nog niet verwerkelijkt is.
Waar Bovenmens voor Nietzsche op duidt kun je zien aan die tekst die Nietzsche schrijft om de Bovenmens uit te leggen (in de voorrede van Zarathoestra): die tekst met zijn 'hem heb ik lief' is Nietzsches equivalent van Jezus' Bergrede (de zaligsprekingen). Het is dus een puur
geestelijk begrip. Maar in plaats van alle eeuwen maar een Jezus (of andere grootheid) na te volgen is Nietzsches benadering van het leven juist boven wat ooit al eens bereikt is uit te groeien, steeds
nieuw scheppen, boven op wat er al is, het menszijn dat bereikt is altijd te willen ontgroeien tot iets wat nog beter genoemd kan worden. In plaats van naastenliefde zet hij verstenliefde (dwz. liefde voor de wereld die nog nooit gezien is, en door ons scheppend vermogen bereikt kan worden). Zijn beeldspraak is wat dat betreft heel duidelijk: hij heeft het altijd over het eindeloos beklimmen van bergen, en wanneer traptreden ontbreken leren over je hoofd heen klauteren, of het eindeloos de diepte in kijken of de oceaan in duiken. Het is één en al metafoor die oproept om het leven volkomen anders te gaan leven dan je voorheen deed. Juist het allermoeilijkste opzoeken, het allervermoeiendste, het noodlottige, de ondergang, de allerhoogste pieken, de kou, de eenzaamheid, het onmogelijke, omdat al díe dingen sterker en wijzer en creatiever maken. Terwijl de wijsheid waarmee wij worden opgevoed veelal het omgekeerde is: je zoveel mogelijk houden aan de regeltjes die ooit al eens uitgestippeld zijn om maar geen moeilijkheden te krijgen en rustig te kunnen slapen, je zo weinig mogelijk inspannen, je zo weinig mogelijk druk maken om dingen, zoveel mogelijk behaaglijkheid, vertier en genot te zoeken, zo weinig mogelijk pijn en moeite nastreven, het leven zolang als mogelijk rekken.
Nietzsche deelt mensen in Zarathoestra op extreme wijze in twee soorten in: óf je behoort tot de Hogere Mens, de mens die zich voortdurend opzweept tot iets hogers, iets nieuws, iets beters en walgt van het huidige menszijn, óf je behoort tot de Laatste Mens, de mens die tevreden is met de staat van menszijn zoals die is en geen vergezichten heeft, niets van zichzelf eist. Nietzsche gaat zelfs zo ver díe mensheid
overtollig te noemen. De toestand van het huidige menszijn doet hem soms
walgen.
Wanneer een buitenstaander zo'n beschrijving van die Hogere Mens en de Laatste Mens zou aanhoren, zou hij misschien concluderen dat het eerste nogal bar en boos en zorgelijk en zwaar is, terwijl het tweede nogal aantrekkelijk en plezierig in de oren klinkt. Maar Nietzsche legt dan uit dat het exact het tegenovergestelde is. De Hogere Mens leeft zijn leven zó omdat hij juist vliegt, licht
is, in het leven danst, met zon overgoten is, over zijn eigen leven heerst en het kundig kan besturen. Dus iemand die als het ware zijn leven weggeeft, inzet en ten gronde laat gaan, leeft alsof hij niet ten gronde kán gaan, alsof alles mogelijk is, alsof hij alles kan bereiken, alsof alles anders kan.
De Laatste Mens echter wordt juist gekenschetst door wat Nietzsche noemt de Geest der Zwaarte. Hij zoekt juist genot en vertier omdat hij zo weinig vreugde ervaart, hij ziet in de regel overal zonde en ellende, pijn, droefenis, smart, zware lasten, torsen, meezeulen, strompelen, en gelooft niet in het leven.
De hogere mens wordt gekenmerkt door liefde voor het leven en kracht, hij is trots op zichzelf klaagt nooit en heeft geen krukken nodig. De Laatste Mens wordt gekenmerkt door ressentiment (jaloezie en wraakzucht jegens de sterke mens), zwakheid, klagen, passiviteit, nalopen, napraten, na-apen, depressiviteit, negativiteit. De hogere mens ziet zichzelf altijd als eenling maar maalt er niet om. De laatste mens zoekt de kudde en wordt gekenmerkt door angst voor het leven.
Mijn eigen reaktie op het lezen van Zarathoestra is een lang proces geweest. Af en toe werd ik geschokt. Wanneer je Zarathoestra leest kom je gemakkelijk in de knoop: indien je dit 'wereldbeeld' klakkeloos overneemt komt je gemakkelijk uit op een karikatuur van het leven, en verander je zelf in een extremiteit in plaats van in een wijs mens. Maar dit is exact hetzelfde als wat je aantreft in het nieuwe testament: ook daar wordt alles in twee kleuren neergezet, en kom je uit op iets grotesks wanneer je het allemaal heel serieus en letterlijk neemt, zoals 'je bent óf uit God geboren óf een handlanger van de duivel'.
Je moet Zarathoestra dus 'met inzicht' lezen, niet op een kinderlijke manier. Ik vind zelf dat het van groot belang is dat je Zarathoestra leest als een verhaal dat bewust op de manier van de bijbel is geschreven, als beeldtaal waarin slechts een paar
principes aangaande de manier waarop men het leven zou moeten leven opnieuw en opnieuw uitgelegd worden door de dingen in de grootst mogelijke tegenstelling te zetten, waarna het eenieder eindelijk duidelijk zal worden waar het nu volgens Nietzsche om draait. Maar daarna moet je er weer afstand van nemen en de weg terug gaan zoeken naar gematigdheid. Je moet bijvoorbeeld leren de laatste mens in jezelf te zien en er genadig mee om gaan. Je moet ook leren dat de hogere mens geen ideaal is wat ooit in jezelf verwezenlijkt wordt. Maar ook met dat falen en het falen van iedereen moet je genadig omgaan.
Wat ik het diepst heb ervaren via Zarathoestra is aan de ene kant een uitgebreide illustratie te krijgen van zoveel schaduwkanten die ik meesleepte vanuit mijn christelijk verleden, ik herkende ze duidelijk, en aan de andere kant in plaats daarvan kennis te maken met een totaal andere levenssfeer, één die exact -en bewust zo uitgedacht- het tegenovergestelde is van die levenshouding waarmee ik zo bekend was en in het christelijk geloof altijd heel vies, slecht en zondig wordt gemaakt. Het was een hele kluif om dat in een ander licht te gaan zien, maar Nietzsche geeft er goed gereedschap voor.
Ik voelde me vaak overweldigd met kracht, liefde voor het leven, liefde voor mezelf, zonneschijn, frisse lucht en ruimte, optimisme, zingeving.
Mugen schreef:Zie jij Nietzsches werk in zijn geheel als een antwoord op het nihilisme?
Ik zie het boek Aldus sprak Zarathoestra inderdaad als een compleet antwoord op nihilisme. Ik kwam ook eens een citaat van Peter Kreeft tegen, een christelijke filosoof die nogal extreem negatief over Nietzsche sprak, maar toegaf dat hij de enige is geweest die een volwaardig en compleet alternatief heeft gegeven op het christelijk geloof.
Of zijn er nog verschillende onderdelen te benoemen die hier in meer of mindere mate mee te maken hebben.
Nietzsches antwoord op nihilisme staat natuurlijk in nauw verband met waar dit nihilisme door ontstond. Hiervoor is Afgodenschemering een geschikt boek om door te nemen. Hij ziet als wortel het denken vanaf Socrates en Plato, dat zich in plaats van op het aardse leven gaat richten op een metafysische werkelijkheid. Nietzsche ziet dit als het gevolg van geestelijke degeneratie, men heeft afkeer tegen het leven, lijdt aan het leven.
De Antichrist maakt uiteraard duidelijk wat er aan het christelijk geloof scheelt. Het is 'platonisme voor het volk', uitgegroeid tot extreme grofheden zoals het uitvinden van de meest ultieme wraakneming op de gezonde, succesvolle, sterke en aristocratische mens. Nietzsches analyse is volgens mij subliem, maar alweer gaat hij tot het uiterste in de kenschetsing van de zaak, en moet je leren om daarna een weg terug te lopen naar gematigder standpunten.
overigens) vragen en opmerkingen zag staan, d'r ogen begonnen te glimmen, d,r vinnen kriebelden, kortom a.r. is weer boven water. 
).