De verlichting in het boeddhisme.

[JeroenDerk]

De afgelopen jaren heb ik mij af en toe wat verdiept in het Boeddhisme. Daarin staat het verhaal van de Boeddha centraal, die was geboren als de prins Siddhartha Gautama, en die na het tegenkomen van een zieke, een oude en een dode man besloot om het einde van het lijden te vinden. Na zes jaar van ascese vond hij die onder de Bodhiboom, en werd hij de ontwaakte, de Boeddha. Daarna besloot hij na enige twijfel zijn ontdekking te delen, en ging hij verder als leraar, die een grote gemeenschap monniken om zich heen vergaarde.

De Boeddha is misschien het belangrijkste, archetypische voorbeeld van een verlicht leraar, iemand die zegt zijn discipelen te leiden naar de verlichting, maar hij is niet de enige. Zelfs in de moderne tijd waren er anderen, mensen zoals Sri Nisargadatta Maharaj en H.W.L. Poonja (ook wel Papaji genoemd) en Adyashanti, mensen wiens woorden een bepaalde aantrekkingskracht hadden. Zij gaven les op een veel kleinere schaal, maar de traditie bestaat vandaag nog wel, met een aantal interessante boeken die eraan gewijd zijn.

Het boeddhisme is uiteindelijk een grote religie geworden, waarin het geloof in de verlichting de drijvende kracht is. Dat concept suddert nog steeds na, maar het is een ander soort geloof dan het geloof in God. Het is ook veel meer psychologisch in aard, de eerste stappen ernaar toe hebben vaak veel te maken met zelfonderzoek en contemplatie.

Ik vroeg mij af hoe jullie ‘vrij denkers’ over zulke concepten denken?

[Maria]

De afgelopen jaren heb ik mij af en toe wat verdiept in het Boeddhisme. Daarin staat het verhaal van de Boeddha centraal, die was geboren als de prins Siddhartha Gautama, en die na het tegenkomen van een zieke, een oude en een dode man besloot om het einde van het lijden te vinden. Na zes jaar van ascese vond hij die onder de Bodhiboom, en werd hij de ontwaakte, de Boeddha. Daarna besloot hij na enige twijfel zijn ontdekking te delen, en ging hij verder als leraar, die een grote gemeenschap monniken om zich heen vergaarde.

De Boeddha is misschien het belangrijkste, archetypische voorbeeld van een verlicht leraar, iemand die zegt zijn discipelen te leiden naar de verlichting, maar hij is niet de enige. Zelfs in de moderne tijd waren er anderen, mensen zoals Sri Nisargadatta Maharaj en H.W.L. Poonja (ook wel Papaji genoemd) en Adyashanti, mensen wiens woorden een bepaalde aantrekkingskracht hadden. Zij gaven les op een veel kleinere schaal, maar de traditie bestaat vandaag nog wel, met een aantal interessante boeken die eraan gewijd zijn.

Het boeddhisme is uiteindelijk een grote religie geworden, waarin het geloof in de verlichting de drijvende kracht is. Dat concept suddert nog steeds na, maar het is een ander soort geloof dan het geloof in God. Het is ook veel meer psychologisch in aard, de eerste stappen ernaar toe hebben vaak veel te maken met zelfonderzoek en contemplatie.

Ik vroeg mij af hoe jullie ‘vrij denkers’ over zulke concepten denken?

1e De meeste mensen zullen bij "verlichting" denken aan het West Europese proces tot verlichting nav. van het dogmatisme van het christendom en de algemene denkwijzen die daaruit volgden.
Daarom heb ik de titel wat uitgebreid met de woorden "in het boeddhisme".

2e Ik heb je al gewezen op het feit dat vrijdenker niet synoniem is met vrije denkers.

Ik zie het boeddhisme niet als een religie, maar als een levensbeschouwing.
En het streven naar verlichting als een soort "staat van zijn", die naar binnen is gericht en op de cyclus van het leven.
En niet zoals in het christendom gericht naar een goddelijke macht buiten de mens en men (voor na dit leven) een soort van hereniging en herstel van een relatie met God zoekt.
Anders dus dan bij de west europese verlichting, waarin de eerste breuken met de dogma's te zien zijn, dus een aanvang van agnosticisme richting atheïsme.

[Peter van Velzen]

Ik denk er genuanceerd over. Het Boedhisme is ontstaan in een wereld waarin iedereen blijkbaar in reincarnatie geloofde en dus een dualistische visie had, Dat is een vergissing, Als menselijk individu is ons leven eindig, slechts ons nageslacht leeft eventueel voort. Ik vind het wel een goed idee om je niet te veel aan van alles te hechten, Maar volledige onthechting lijkt me niet gezond, Mensen hebben elkaar nodig en ik zou me niet teveel hechten aan de idee van een verlichte status,

Hier in Thailand zijn veel mensen die denken dat wierook branden vóór en goudplakken óp een Boeddha-beeld of herhalen van onverstaanbare Pali teksten iets met Siddharta's leer te maken heeft. Niets is minder waar, Dat is uiterlijk vertoon en geen onthechting, Maar als ik de vertaling van hun Facebook berichten goed begrijp hebben mijn kleindochter en andere jonge mensen goed begrepen dat je niet egoistisch maar empatisch moet zijn, Maar of ze ook begrijoen - zoals de meeste vrijdenkers beseffen - dat je dit moet combineren mer rationeel denken, dat weet ik niet,

[gerard_m]

Een levensbeschouwing of religie, kun je beoordelen met de vraag of het waarheid bevat of met de vraag wat de impact is op de samenleving.
Wat betreft dat laatste, heeft het boeddhisme in mijn ogen een aantal pluspunten:

- Zoals Maria zegt: het is meer een levensbeschouwing, in principe is een God hierbij niet nodig. Dat maakt dat je boeddhisme kunt combineren met atheïsme of met een religie. Heilige oorlogen om ongelovigen het boeddhisme te brengen, liggen zo minder voor de hand.
- Boeddhisme stippelt een pad uit naar verlichting, maar het is niet de Enige Juiste Weg. Iemand die geen boeddhist is, kan toch de verlichting bereiken. Er is dus minder "noodzaak" om elkaar met het correcte heilige boek de hersens in te slaan.
- Reincarnatie kan stimuleren om de wereld een beetje goed achter te laten (je komt er immers weer terug) en om empathie op te brengen voor anderen (want ook jij kan in die situatie worden geboren).
- Anders dan de meeste religies, gaat het niet over schuld/ zonde en boete daarvoor doen, maar over oorzaak en gevolg. Een "zonde" hoeft niet door een godheid te worden afgestraft, of misschien nog belangrijker: er zijn geen helpers van een godheid nodig die zulke straffen uitvoeren.

[axxyanus]

Ik heb de indruk dat er vaak misvattingen zijn over boeddhisme. Neem nu zo'n concept als onthechting dat vaak opduikt als boeddhisme ter sprake komt. Als wij westerlingen dat horen, dan denken we vaak aan een soort van mystieke onverschilligheid. De onthechte persoon laat zich niet raken door beslommeringen en heeft ook geen voorkeuren of doelstellingen.

Maar dat is niet hoe ik dat (nu) begrijp. Voor zover ik het begrijp gaat het erom dat heel wat mensen geen/moeilijk afscheid kunnen nemen. Dat mensen in zekere zin verslaafd zijn aan bepaalde zaken en het idee niet kunnen verdragen bepaalde zaken ooit te verliezen en dat ze zich bv blijven wentelen in een gevoel van verlies/onrechtvaardigheid over iets uit het verleden op een manier die hen niet vooruit helpt.

Onthechten gaat dus niet om het loslaten van aspiraties/dromen voor de toekomst maar om het loslaten van zaken uit het verleden die niet gelopen zijn zoals men gehoopt had.

[Maria]

Ik heb de indruk dat er vaak misvattingen zijn over boeddhisme. Neem nu zo'n concept als onthechting dat vaak opduikt als boeddhisme ter sprake komt. Als wij westerlingen dat horen, dan denken we vaak aan een soort van mystieke onverschilligheid. De onthechte persoon laat zich niet raken door beslommeringen en heeft ook geen voorkeuren of doelstellingen.

Ik denk ook niet dat dit de kern is, realistisch is of zelfs maar de bedoeling.
Om de oorsprong maar te volgen:
Onthechting aan status, die Gautama Boeddha had als prins en aan zijn persoonlijke verplichting hem opgelegd door zijn opvoeding.
Binnen een cultuur, waarin het Bramanisme overheerste.
En het lijden, wat hij zag als hij zijn eigen beschermde omgeving verliet.

Ik probeer de kern wel te doorgronden, maar daar heb ik meer tijd voor nodig, dan ik er tot nog toe aan gegeven heb.
Wat ik ervan leer:
De praktijk, die voor velen menselijk is: Zichzelf meerwaarde geven of dat wensen boven anderen.
En waarde hechten en wensen van materiële zaken, waarvan je denkt dat je die daarvoor ten dienste staan.
Je proberen te onthechten van alles, ook van je gevoelens daarover.
Wat niet wil zeggen dat genieten van materie, zoals de natuur en mooie dingen rondom je heen creëren, niet gewenst zou zijn.
Maar wel met het inzicht, dat dit slechts uiterlijkheden en illusies om tot werkelijk geluk of om tot verlichting te komen.
En zonder deze wensen alle mensen in de kern van het gedachtenleven en dus van hun ego, leeg zijn en gelijk.

Maar dat is niet hoe ik dat (nu) begrijp. Voor zover ik het begrijp gaat het erom dat heel wat mensen geen/moeilijk afscheid kunnen nemen. Dat mensen in zekere zin verslaafd zijn aan bepaalde zaken en het idee niet kunnen verdragen bepaalde zaken ooit te verliezen en dat ze zich bv blijven wentelen in een gevoel van verlies/onrechtvaardigheid over iets uit het verleden op een manier die hen niet vooruit helpt.

Bijzondere aanvulling en aansluitende gedachten voor het leven in de praktijk van alle dag.

Onthechten gaat dus niet om het loslaten van aspiraties/dromen voor de toekomst maar om het loslaten van zaken uit het verleden die niet gelopen zijn zoals men gehoopt had.

Ik denk ook, dat je leven richting toekomst gaat en dat dit dan prioriteit heeft.
Gedachten in het heden daarover zijn onvermijdelijk, daar de mens het in zich heeft verder te gaan met leven.

Ik zie het eerder als onthechting van al te sterke verwachtingen.
Verwachtingen en gedachten, die lijden veroorzaken, als ze niet uitkomen.
Verwachtingen voor de toekomst, die in het heden slechts illusies zijn.

[Maria]

Een levensbeschouwing of religie, kun je beoordelen met de vraag of het waarheid bevat of met de vraag wat de impact is op de samenleving.
Wat betreft dat laatste, heeft het boeddhisme in mijn ogen een aantal pluspunten:

- Zoals Maria zegt: het is meer een levensbeschouwing, in principe is een God hierbij niet nodig. Dat maakt dat je boeddhisme kunt combineren met atheïsme of met een religie. Heilige oorlogen om ongelovigen het boeddhisme te brengen, liggen zo minder voor de hand.
- Boeddhisme stippelt een pad uit naar verlichting, maar het is niet de Enige Juiste Weg. Iemand die geen boeddhist is, kan toch de verlichting bereiken. Er is dus minder "noodzaak" om elkaar met het correcte heilige boek de hersens in te slaan.
- Reincarnatie kan stimuleren om de wereld een beetje goed achter te laten (je komt er immers weer terug) en om empathie op te brengen voor anderen (want ook jij kan in die situatie worden geboren).
- Anders dan de meeste religies, gaat het niet over schuld/ zonde en boete daarvoor doen, maar over oorzaak en gevolg. Een "zonde" hoeft niet door een godheid te worden afgestraft, of misschien nog belangrijker: er zijn geen helpers van een godheid nodig die zulke straffen uitvoeren.

Goede, te overdenken opmerkingen.

Aangaande de reïncarnatie.
parinibbāna en nirwana

Bij het overlijden van iemand die het nirwana bereikt heeft, vindt volgens het boeddhisme totale onthechting van de wereld plaats en is deze niet meer onderhevig aan de resultaten van oud karma. Er vindt ook geen wedergeboorte plaats.

De Boeddha zei dat iemand die het nirvana behaald heeft, nog steeds een rest of achterblijfsel heeft. Ook al is de geest compleet onthecht, geest en lichaam functioneren nog steeds in de wereld en zijn er tot op bepaalde hoogte nog steeds van afhankelijk. Bij het overlijden vallen echter de vijf khandhas (lichaam, gevoelens, voorstelling, intenties en bewustzijn) weg en pakt een boeddha of arahant geen nieuw leven op, omdat deze niet gehecht is aan het leven.

Het parinibbāna verschilt van nirwana doordat het pas bij het overlijden bereikt wordt. In nirwana ervaart de arahant of boeddha nog steeds de gevolgen van vroeger karma, omdat lichaam en geest zich nog in de wereld bevinden en noodzakelijkerwijs in interactie staan met de wereld.

Wat als ik dood ben?

De Boeddha weigerde vragen te beantwoorden die gericht waren op waar een arahant of boeddha na het overlijden heen gaat, omdat deze vraag niet van toepassing is en slechts gemotiveerd wordt door metafysische speculatie.

Wat voor de westerse mens, die vooral gevormd is door de denkwijze van de oude Grieken t/m het christendom, moeilijk te verteren is.

[gerard_m]

Wat als ik dood ben?

De Boeddha weigerde vragen te beantwoorden die gericht waren op waar een arahant of boeddha na het overlijden heen gaat, omdat deze vraag niet van toepassing is en slechts gemotiveerd wordt door metafysische speculatie.

Wat voor de westerse mens, die vooral gevormd is door de denkwijze van de oude Grieken t/m het christendom, moeilijk te verteren is.

Inderdaad, en ook in dit antwoord schuilt iets moois.
Hoeveel goeroes, leraren en profeten zouden deze vraag wél beantwoord hebben met een antwoord dat de goeroe of de luisteraar goed uitkomt?

[The Black Mathematician]

Het is misschien nuttig om Schopenhauer te noemen, die een filosofie had die erg veel raakvlakken met het boeddhisme heeft. Wellicht meer voor de mensen die niets met religie hebben, maar wel geïnteresseerd zijn in de levenslessen die men uit het boeddhisme trekken kan.

Misschien ook wel een interessante naam is die van Henk Barendregt, een voormalig wiskundeprofessor met als specialiteit de lambda-calculus, wat gezien kan worden als een mogelijke grondslag van de wiskunde, maar ook een boeddhist en een beoefenaar van mindfulness meditatie. Ik heb hem wel eens ontmoet, hij is een enorm interessant persoon met heel veel charisma. Als ik hem goed begrepen heb, gelooft hij dat de geest van de mens als een laag van universele machines ziet, waarop elk niveau geprogrammeerd is in het vorige niveau en door middel van meditatie kan je jezelf herprogrammeren.

[TIBERIUS CLAUDIUS]

Wat als ik dood ben?

De Boeddha weigerde vragen te beantwoorden die gericht waren op waar een arahant of boeddha na het overlijden heen gaat, omdat deze vraag niet van toepassing is en slechts gemotiveerd wordt door metafysische speculatie.

Wat voor de westerse mens, die vooral gevormd is door de denkwijze van de oude Grieken t/m het christendom, moeilijk te verteren is.

Inderdaad, en ook in dit antwoord schuilt iets moois.
Hoeveel goeroes, leraren en profeten zouden deze vraag wél beantwoord hebben met een antwoord dat de goeroe of de luisteraar goed uitkomt?

Als het de luisteraar niet uitkomt, is hij meestal snel luisteraar af.

[JeroenDerk]

Oef, het heeft toch wel enige discussie gegenereerd, zie ik.

Maar volledige onthechting lijkt me niet gezond, Mensen hebben elkaar nodig en ik zou me niet teveel hechten aan de idee van een verlichte status,

Nee, de Boeddha’s beschrijving van het nirvana, het uitblazen, lijkt mij ook niet helemaal het juiste. Maar zoals een wijze man zei, leer van de Boeddha maar wees geen boeddhist. Het is altijd een kwestie van kijken naar wat er resoneert, vooral vanuit de geschriften uit de oudheid.

Maar als ik de vertaling van hun Facebook berichten goed begrijp hebben mijn kleindochter en andere jonge mensen goed begrepen dat je niet egoistisch maar empatisch moet zijn, Maar of ze ook begrijoen - zoals de meeste vrijdenkers beseffen - dat je dit moet combineren mer rationeel denken, dat weet ik niet,

De ratio staat wel recht tegenover het emotioneel-associatief denken, maar het zijn gewoon maar modes. Emotioneel kunnen denken heeft ook zijn voordelen, in bijvoorbeeld het appreciëren en bekritiseren van kunst. Een redelijk intelligent mens kan dat leren, en een stapje dichter bij zijn medemens komen. Persoonlijk vind ik het makkelijk om rationeel te denken, de andere manieren kosten enige moeite.

Er was een boeddhistisch leraar, als je in Thailand woont heb je misschien van hem gehoord, Ajahn Chah, hij was een woud monnik. Hij zei dat hij begon bij het leren kennen van zijn hart toen hij boeddhisme ging bestuderen. Dat vond ik wel mooi, geen inprenten van sutras, maar je begint bij jezelf.

[Rereformed]

Ik heb het commentaar van Nietzsche op het boeddhisme (in zijn boekje De Antichrist) altijd zeer interessant en sterk gevonden. Hij probeert als eerste de diepste psychische bodem van de religie op te vissen en vergelijkt het Boeddhisme met wat naar zijn mening de wortel van de christelijke religie is:

§20
Met mijn veroordeling van het christendom wil ik beslist geen onrecht begaan tegen een verwante religie, het boeddhisme. Zij horen als twee nihilistische religies bij elkaar - het zijn allebei religies van de decadentie -, en ze staan op hoogst opmerkelijke wijze los van elkaar. Dat ze tegenwoordig met elkaar vergeleken kunnen worden, daarvoor ben ik, criticus van het christendom, de Indische geleerden van onze tijd zeer dankbaar.
Het boeddhisme is honderd keer realistischer dan het christendom, - het draagt de erfenis in zich van het zakelijk en koel aan de orde stellen van problemen, het komt na eeuwenlang filosofisch bezig zijn. Het begrip "god" heeft al afgedaan als het komt. Het boeddhisme is de enige werkelijk positivistische religie die de geschiedenis ons laat zien, ook nog in zijn kentheorie (een strenge vorm van fenomenalisme). Het zegt niet langer "strijd tegen de zonde", maar doet volledig recht aan de werkelijkheid door te zeggen "strijd tegen het lijden". Het heeft - en hierin verschilt het diepgaand van het christendom - de zelfbedriegerij van de morele begrippen reeds achter zich. Het bevindt zich, uitgedrukt in mijn vocabulair - voorbij goed en kwaad.
De twee fysiologische feiten waarop het berust en die het onder ogen ziet, zijn: ten eerste een overmatige gevoeligheid, een verfijnd vermogen tot pijn lijden, en vervolgens een overmatige vergeestelijking, een al te lang leven met gedachten die het individu schade toebrengen en geheel laat concentreren op "het onpersoonlijke". Een gang van zaken die leidt tot depressiviteit. Hiertegen treedt Boeddha uit oogpunt van hygiëne op. Hij stelt er een leven van onthechting tegenover, matige en welgekozen voeding, voorzichtigheid tegen drank en alles wat het gemoed verhit, zorgeloosheid, zowel jegens zichzelf als jegens anderen. Hij verwelkomt rustgevende en opwekkende zaken. Hij ziet goedheid als bevordelijk voor de gezondheid. Geen gebed, geen ascese, geen enkele dwang, geen strijd tegen andersdenkenden. Zijn leer gaat nergens sterker tegenin dan tegen het gevoel van wraak, van afkeer, van ressentiment.
De geestelijke moeheid die hij aantreft en die tot uiting komt in de verzwakte interesse van het individu voor zichzelf, bestrijdt hij door zaken juist op de persoon te richten: "één ding is nodig: hoe kom jij van het lijden af" reguleert en begrenst het hele geestelijke dieet."

Voorwaarde voor het boeddhisme is afwezigheid van militarisme, en dat het zwaartepunt van de beweging gelegen is in de hogere, zelfs geletterde standen. Het hoogste doel dat men nastreeft is blijmoedig zijn, verstild en zonder wensen, en men bereikt dit doel ook.

[MaartenV]

Een vriend van mij komt uit Bhutan. Hij zegt dat er daar verschillende sekten zijn in het Boeddhisme. Zo is er het Tibetaans Boeddhisme, Koreaans, Chinees, Japans, Thais enz. Boeddhisme. In sommige van die sekten gelooft men in Goden en kan je dus spreken van een Godsdienst. Zo is Tibetaans Boeddhisme een mengeling van Boeddhistische en Hindoeïstische invloeden. Zo is er Bön religie, Tibetaanse vorm van boeddhisme, met een meergodendom. https://nl.wikipedia.org/wiki/B%C3%B6n

[Peter van Velzen]

De geestelijke moeheid die hij aantreft en die tot uiting komt in de verzwakte interesse van het individu voor zichzelf, bestrijdt hij door zaken juist op de persoon te richten: "één ding is nodig: hoe kom jij van het lijden af" reguleert en begrenst het hele geestelijke dieet."

Inmiddels beseffen wij - vanuit de wetenschap - dat lijden - met name pijn - een functie heeft. Namelijk: Datgene vermijden dat het lijden veroorzaakt. Niet zozeer de pijn zelf, al is dat wel onze stimulus. Daartoe helpt onthechting = met name van het onnodige - zeker wel. Maar verlichting? daar moet je niet te veel aan hechten volgens mij.

[Maria]

De geestelijke moeheid die hij aantreft en die tot uiting komt in de verzwakte interesse van het individu voor zichzelf, bestrijdt hij door zaken juist op de persoon te richten: "één ding is nodig: hoe kom jij van het lijden af" reguleert en begrenst het hele geestelijke dieet."

Inmiddels beseffen wij - vanuit de wetenschap - dat lijden - met name pijn - een functie heeft. Namelijk: Datgene vermijden dat het lijden veroorzaakt. Niet zozeer de pijn zelf, al is dat wel onze stimulus. Daartoe helpt onthechting = met name van het onnodige - zeker wel. Maar verlichting? daar moet je niet te veel aan hechten volgens mij.

Mij lijkt dat het hier vnl. gaat om het geestelijk lijden.
En een mogelijkheid om dit te voorkomen.
Welke functie of doel zou geestelijk lijden hebben bij verder gezonde mensen?
Zoals verdriet, zich onbegrepen en eenzaam voelen of een uitzichtsloos gevoel, zoals je ziet bij depressies?
En rouw en verdriet bij gedachten aan een verleden, wat nooit meer terug zal komen.
Zou het niet juist logisch zijn, als we het onvermijdelijke zouden accepteren?

Zoals pijn een waarschuwing kan zijn voor een fysiek disfunctioneren, waarvoor zou dan geestelijke pijn een waarschuwing kunnen zijn?
Daar wordt veel over geschreven in de klassieke literatuur.
Binnen het christendomn is het één van de hoofdpijlers, misschien zelfs als eerste.

En zelfs bij bepaalde groeperingen als doel op zich van lijden, als zou het gaan om geestelijk groei en zalig wording.
Ik zie het vooral uitgediept in het spirituele gedachtengoed.
Binnen filosofie, maar vooral veel binnen pseudo-wetenschap, gericht op leerprocessen en mentale heling en spirituele groei.

Zegt de moderne wetenschap daar ook wat over?
In de moderne psychologie en psychiatrie worden wel vaak oorzaken aangetipt, waarop dan een behandeling zou kunnen worden gebaseerd. Waarin soms zelfs ook "acceptatie" een rol kan speken.
Maar dat is heel wat anders dan het een doel geven.