Meer vrijheid

[Leon]

Meer vrijheid

In “Metaphysik der Sitten” beschrijft Immanuel Kant iets dat ik als volgt uitleg:

De gedetermineerde doelmatigheid in de natuur geeft ons geen vrijheid, maar als je volgens een ethische plicht leeft heb je “meer vrijheid”.

Het is dus geen kwestie van wel of niet vrijheid hebben. Strikt gesproken zouden we die niet hebben. Maar als je in het denken jezelf een ethische plicht aanneemt, dan handel je alsof je een keuze hebt, en handelen alsof je een keuze hebt staat gelijk aan meer vrijheid hebben. Het tegendeel, handelen alsof je geen keuze hebt, staat daarbij gelijk aan minder vrijheid hebben.

Door voor jezelf duidelijk te maken dat sommige keuzes beter zijn dan andere, en te gaan voor de betere keuze, handel je naar “meer vrijheid”.
De situatie, van slechte en goede keuzes hebben, is misschien kunstmatig of relatief. Je zou logisch gezien een situatie met alleen goede keuzes verkiezen. Dat is een situatie waarin je geen oordeel hebt over de gevolgen van keuzes. Toch lijkt het onvermijdelijk in het leven dat je wilt “verbeteren”, dat je sommige gevolgen wel wilt en andere niet, al was het alleen maar voor jezelf. Dan is de “situatie” hoe dan ook zodanig dat er goede en slechte keuzes zijn (relatief). En daarin handel je naar “vrijheid” als je de goede keuzes doet. Vrijheid is daarmee dus relatief, je kunt meer of minder hebben, maar of de keuze absoluut goed is of niet staat niet vast. Er zijn vele situaties waarin het einde van jouw leven bijvoorbeeld voor jezelf slecht en voor een ander goed zou zijn. Of zelfs andersom.

Kant maakt het nog wat lastiger. Hij bepleit dat we een begrip kunnen hebben van absoluut goed en slecht. Dat leven volgens een categorische imperatief absoluut goed zou zijn. Of je met de keuze om te leven volgens een categorische imperatief ook absolute vrijheid zou hebben, is daarbij de vraag.

Maar door zelf te leven volgens een categorische imperatief, bied je een ander de mogelijkheid om meer vrijheid te hebben. Want meegaan in jouw keuze is dan de goede keuze, en er tegenin gaan de slechte keuze. Een ethische keuze die een ander vrijheid geeft.

Alleen of de ander dat wil, en doet, is nog maar de vraag. Psychologisch wil de ander altijd het andere.

Mogelijk is leven volgens een categorische imperatief paradoxaal niet de categorische imperatief, omdat je de ander, die altijd het andere wil doen, als doel moet opvatten en niet als middel.

Is er dan een “juiste” categorische imperatief? Als het gaat om “meer vrijheid” blijft dat relatief. We staan nu eenmaal relatief tegenover elkaar. De ander als doel, zal dan soms betekenen dat je voor jezelf de slechte keuze moet maken. Daar kan je geen categorische imperatief mee maken. Dat houdt namelijk in “altijd de goede keuze maken”.

Hoe zien jullie dat?

[Leon]

Aanvulling:

Op zich kan het een deugd zijn dat je een ander als doel en niet als middel behandelt, maar wat betekent het in de praktijk van anderen die wat anders willen doen?

Zou je het gedrag van anderen afkeuren, dan behandel je de regel als doel en de anderen niet als doel.

De regel moet niet het doel zelf zijn.

Maar goed kan eigen deugdzaamheid dan wel een doel zijn?

Zal deugd dan geen regels hebben?

Of de regel dat regels niet het doel moeten zijn?

Dat is behoorlijk paradoxaal.

Deugdzaamheid lijkt dan te duiden op anderen geen regels voorschrijven, maar hen wel toestaan regels voor zichzelf te maken.

Op zich kan je de regel hebben de ander als doel te behandelen, maar je moet anderen niet afkeuren als zij dat niet doen.

[Leon]

Chatgpt herschrijft het als:


### Meer Vrijheid en Ethiek volgens Kant

In *Metaphysik der Sitten* onderzoekt Immanuel Kant de relatie tussen natuur, ethiek en vrijheid. Hij stelt dat we in de natuur weinig echte vrijheid ervaren door de gedetermineerde wetten die ons gedrag beïnvloeden. Echte vrijheid zou voortkomen uit leven volgens ethische principes, waarbij de ervaring van vrijheid “toeneemt” naarmate we handelen vanuit ethische plicht.

Deze gedachte suggereert dat vrijheid niet absoluut hoeft te zijn. Strikt genomen zouden we geen volledige vrijheid bezitten, maar door onszelf ethische plichten op te leggen, kunnen we handelen *alsof* we vrije keuzes maken. Het handelen vanuit plicht biedt volgens Kant een vorm van vrijheid omdat het impliceert dat we bewust kiezen. Daarentegen betekent handelen alsof we geen keuze hebben juist minder vrijheid. Door voor wat we als “beter” beschouwen te kiezen, kunnen we handelen vanuit wat we dan “meer vrijheid” kunnen noemen.

**Vrijheid en Relativiteit van Keuzes**

Hoewel we vrijheid zelden in absolute zin ervaren, betekent dit niet dat alle keuzes gelijkwaardig zijn. In ons leven willen we doorgaans “verbeteren”: sommige resultaten wensen we wél, andere niet. In die zin ontstaat een situatie waarin goede en minder goede keuzes bestaan, en vrijheid komt tot uiting wanneer we bewust voor de goede keuze gaan. Deze vrijheid is relatief: we kunnen “meer” of “minder” vrijheid ervaren, afhankelijk van ons vermogen om te kiezen voor wat we ethisch juist achten. Absoluut goede of slechte keuzes staan hierbij echter niet vast; wat voor ons goed is, kan voor een ander juist nadelig of onwenselijk zijn.

**De Categorische Imperatief en de Paradox van de Persoonlijke Keuze**

Kant introduceert de categorische imperatief als leidraad voor absolute ethische goedheid: we zouden altijd zo moeten handelen dat we onze keuzes tot universele wet zouden willen verheffen. Dit klinkt als een objectieve maatstaf, maar er zit een paradox in. Wanneer we besluiten de categorische imperatief te volgen, blijft dat altijd een persoonlijke keuze, en in die zin blijft de categorische imperatief relatief. Juist door het volgen van een absolute ethische regel blijft vrijheid voor anderen altijd bestaan, omdat zij ook hun eigen keuzes willen maken.

Deze paradox leidt tot een verrassend inzicht: omdat de categorische imperatief altijd een persoonlijke keuze blijft, sluit hij zichzelf uit als een dwingende, universele regel. Het zou onethisch zijn om de imperatief aan anderen op te leggen, omdat de ander als doel gerespecteerd moet worden, niet als middel om onze eigen regel op te volgen. Hierdoor blijft het volgen van de categorische imperatief altijd een individuele, vrije keuze.

**Vrijheid, Deugdzaamheid en Regels**

Juist doordat de categorische imperatief geen dwangregel kan zijn, maar slechts een persoonlijke plicht, ontstaat de vrijheid om anderen niet dwingend op te leggen wat wij zelf als juist zien. Het kan een deugd zijn om anderen geen regels op te leggen, hen te zien als doel in zichzelf, en hen toe te staan eigen regels te kiezen. Hoewel we zelf kunnen geloven dat ethisch handelen betekent dat we de ander als doel behandelen, moeten we accepteren dat zij mogelijk andere waarden of keuzes hebben.

Deugdzaamheid vraagt in die zin om een open houding naar anderen toe: de ander niet veroordelen omdat hij zijn eigen weg kiest. We kunnen wel de overtuiging hebben dat het ethisch is om anderen de vrijheid te geven, maar we kunnen hen niet veroordelen als zij die ethische keuze niet maken.

[Maria]

Je hebt onze nieuwste forumregel nog niet meegekregen blijkbaar.

E13 :: Teksten gegenereerd door AI (Kunstmatige intelligentie) als studiemateriaal: Incidenteel met vermelding (van zowel de vraag als de betreffende chatbot) is oké. AI antwoorden als argumentatie gebruiken is daarentegen verboden.

ChatGPT geeft geen bronnen, maar grootst gemene delers van wat op internet wordt geschreven.
Graag jouw eigen bevindingen met zo mogelijk je bron.
Ik zal deze laten staan

[Peter van Velzen]

De categorische imperatief is - mijns inziens - slechts het streven naar een limiet die nooit bereikt wordt. Iets kan alleen in een opzicht op een bepaalde plaats en tijd "beter" of "slechter"zijn dan iets anders. Nooit zonder meer "goed" of "slecht".

Als zodanig was het een loffelijk streven en een leuk hulpmiddel. Maar vergissingen blijven mogelijk. (en er is altijd een verschil tussen onze waarneming en het object, Dus kunnen we nooit een perfect oordeel vormen. (wel een beter, of slechter).

[Leon]

Je hebt onze nieuwste forumregel nog niet meegekregen blijkbaar.

E13 :: Teksten gegenereerd door AI (Kunstmatige intelligentie) als studiemateriaal: Incidenteel met vermelding (van zowel de vraag als de betreffende chatbot) is oké. AI antwoorden als argumentatie gebruiken is daarentegen verboden.

ChatGPT geeft geen bronnen, maar grootst gemene delers van wat op internet wordt geschreven.
Graag jouw eigen bevindingen met zo mogelijk je bron.
Ik zal deze laten staan

Hallo Maria, was idd na mijn tijd ingevoerd, haal dan maar weg aub.

[heeck]

Leon,

Freedom evolves.
Ben je het soms eens met Dennett en heb je hooguit iets tegen zijn route naar de gelijkluidende uitkomst?
https://en.wikipedia.org/wiki/Freedom_Evolves

Roeland

[Leon]

Leon,

Freedom evolves.
Ben je het soms eens met Dennett en heb je hooguit iets tegen zijn route naar de gelijkluidende uitkomst?
https://en.wikipedia.org/wiki/Freedom_Evolves

Roeland

Dennett is ook interessant. Wat ik wilde bespreken is de (gevoelde) vrijheid tegenover het niet hoeven belasten van het geweten, en dat niet belasten van het geweten (met de categorische imperatief) dus meer vrijheid geeft.

[Leon]

De wil is bepaald door het doen wat je denkt dat goed is. Maar “goed” is zelf onbepaald. “Goed” is een relatief begrip. Vrije wil wordt meestal uitgelegd als doen wat je ook maar wilt, maar willen is dus verbonden met een normatief begrip. Je bent nogal gebonden aan de dingen die voor jou goed of niet goed zijn. Vrij slaat dan hoogstens op het aanpassen van wat je goed of niet goed vindt en dan vervolgens doen wat je dan denkt dat goed is.

[Amerauder]

De vraag is dan vervolgens, Leon, of het juist is, of misschien wel niet, om dit zelfgekozen normatieve kader dat je hier beschrijft, over je handelingen te laten heersen.

Met andere woorden – het denken, het rationele in ons, probeert macht over ons te verkrijgen, probeert ons doen en laten voor zover het kan te beheersen.

Het doet dit, in de eerste en misschien wel meest definitieve plaats, door de wereld in goed en kwaad in te delen. Dit mag je doen, maar dat niet. Dit is juist, dit is onjuist. Een en nul, als een computer.

Moeten we dat altijd maar toestaan? Soms is dat goed, zoveel is zeker, om het denken aldus te laten heersen over deze wereld. Maar is dat altijd zo? Zijn er niet ook momenten waarop het denken maar beter stil zou kunnen blijven?

De vraag wordt dan eigenlijk – is deze behoefte aan moraliteit zelf eigenlijk wel moreel?

Zou het niet een kracht in de wereld kunnen zijn – op zichzelf genomen uiterst amoreel of zelfs immoreel – die in ons de drang aanwakkert om aan het morele oordeel gehoor te geven? De drang namelijk, naar gehoorzaamheid.

Het project van Kant, zo bekeken, zou getypeerd kunnen worden als een vorm van vrijwillige slavernij. Zelfgekozen slavernij. Niets moreel! Een zucht naar veiligheid, geboren in angst.

En Nietzsche beschrijft deze bewegingen van Kant – uit, en weer terug in het dogma – in een prachtige vergelijking als een vos die uit zijn kooi weet te ontsnappen, en er vervolgens, na eventjes vrij rond te hebben gezworven, terug zijn kooi in strompelt. En het was nochtans zijn eigen schranderheid die hem uit de kooi liet ontsnappen!

[Leon]

In het geval van een ziekenhuisbed toekennen aan Jan of Piet, bij gebrek aan bedden, is het waarschijnlijk beter een kwantumgegenereerde random uitkomst te gebruiken voor de keuze dan medische normen. De medische normen zijn in vele gevallen ontoereikend om een schuldvrije beslissing te nemen. Er is dan bijvoorbeeld leeftijdsdiscriminatie. Met het gebruik van een random uitkomst word je vrij van normen zoals goed of fout.

[axxyanus]

Met andere woorden – het denken, het rationele in ons, probeert macht over ons te verkrijgen, probeert ons doen en laten voor zover het kan te beheersen.

Wat bedoel je juist met het bovenstaande? Het klinkt bijna alsof het denken een extra persoonlijkheid is, alsof we bezeten zijn door het denken. Alsof het denken niet ons eigen denken is maar iets externs?

Is het een probleem als mensen nadenken over hoe ze zich zouden willen gedragen?

[Amerauder]

In het geval van een ziekenhuisbed toekennen aan Jan of Piet, bij gebrek aan bedden, is het waarschijnlijk beter een kwantumgegenereerde random uitkomst te gebruiken voor de keuze dan medische normen. De medische normen zijn in vele gevallen ontoereikend om een schuldvrije beslissing te nemen. Er is dan bijvoorbeeld leeftijdsdiscriminatie. Met het gebruik van een random uitkomst word je vrij van normen zoals goed of fout.

Dus je wilt dobbelen om een mensenleven?

Dat is toch evident onjuist? Ik begrijp dat je bepaalde ongewenste invloeden op het keuzeproces buiten spel wenst te plaatsen, daar zit zeker wat in, maar dit lijkt me duidelijk de verkeerde manier.

Door kansspelletjes te spelen zul je nooit iets dat lijkt op morele richtlijnen kunnen vinden. Sterker nog, het lijkt me goed vol te houden dat morele richtlijnen het exacte tegendeel van het spelen van kansspelletjes zijn. Je wilt juist het goede, tegen de willekeur in, in verzet tegen de willekeur.

De vraag waar het wat mij betreft om gaat is of we het denken ons deze richtlijnen voor kunnen laten schrijven, of niet. Een dobbelsteen lijkt me daar duidelijk geen kandidaat voor.

Met andere woorden – het denken, het rationele in ons, probeert macht over ons te verkrijgen, probeert ons doen en laten voor zover het kan te beheersen.

Wat bedoel je juist met het bovenstaande? Het klinkt bijna alsof het denken een extra persoonlijkheid is, alsof we bezeten zijn door het denken. Alsof het denken niet ons eigen denken is maar iets externs?

Is het een probleem als mensen nadenken over hoe ze zich zouden willen gedragen?

Het denken, en dan met name het berekenende denken, om nog iets duidelijker te maken waar het hier om gaat, is een aspect van het zelf. Het vecht om dominantie over het zelf met andere aspecten. Het “wil” de sturende kracht zijn, bij wijze van spreken. Soms is dat goed om te laten gebeuren, dat het denken de overhand neemt, maar lang niet altijd. Het is niet vanzelfsprekend, dat dit goed is.

En die vraag hangt er dus inderdaad mee samen of het iets externs is of niet. Wanneer we het hebben over ethische kwesties op de wijze waarop Leon deze met behulp van Kant beschrijft, dus over het inzetten van het rationele denken als instrument om de wereld in goed en kwaad op te delen, dit mag je wel doen, maar dat niet, dan is dat inderdaad een van de vragen die naar voren komt.

Is het een natuurlijk onderdeel van de mens om de wereld aldus op te delen? Of is het onderdeel van het programma, dat Nietzsche wel eens beschrijft als “het temmen van de mens”?

[Leon]

In het geval van een ziekenhuisbed toekennen aan Jan of Piet, bij gebrek aan bedden, is het waarschijnlijk beter een kwantumgegenereerde random uitkomst te gebruiken voor de keuze dan medische normen. De medische normen zijn in vele gevallen ontoereikend om een schuldvrije beslissing te nemen. Er is dan bijvoorbeeld leeftijdsdiscriminatie. Met het gebruik van een random uitkomst word je vrij van normen zoals goed of fout.

Dus je wilt dobbelen om een mensenleven?

Dat is toch evident onjuist? Ik begrijp dat je bepaalde ongewenste invloeden op het keuzeproces buiten spel wenst te plaatsen, daar zit zeker wat in, maar dit lijkt me duidelijk de verkeerde manier.

Door kansspelletjes te spelen zul je nooit iets dat lijkt op morele richtlijnen kunnen vinden. Sterker nog, het lijkt me goed vol te houden dat morele richtlijnen het exacte tegendeel van het spelen van kansspelletjes zijn. Je wilt juist het goede, tegen de willekeur in, in verzet tegen de willekeur.

De vraag waar het wat mij betreft om gaat is of we het denken ons deze richtlijnen voor kunnen laten schrijven, of niet. Een dobbelsteen lijkt me daar duidelijk geen kandidaat voor.

De kwestie, zoals ik die zie, is de vraag naar schuldigheid. Stel dat we iemand een ziekenhuisbed geven, en de ander niet, omdat deze jonger is, maak je je dan niet schuldig aan leeftijdsdiscriminatie? Of je kijkt naar nut voor de maatschappij dat iemand nog heeft (reproductief bijvoorbeeld), maak je je dan niet schuldig aan voorkeursbehandeling? Maak je je niet altijd schuldig aan een voorkeursbehandeling doordat je voorkeurscriteria gebruikt?

Een categorisch imperatief, zuiver beschouwd, daarbij moet je geen voorkeurscriteria willen, als iedereen zijn eigen voorkeurscriteria gaat gebruiken wordt de maatschappij en samenleving onmogelijk. Het is, volgens mij, niet anders als groepen dit doen, ook al hebben ze het al dan niet wetenschappelijk gelijk aan hun kant.

[axxyanus]

Het denken, en dan met name het berekenende denken, om nog iets duidelijker te maken waar het hier om gaat, is een aspect van het zelf. Het vecht om dominantie over het zelf met andere aspecten. Het “wil” de sturende kracht zijn, bij wijze van spreken. Soms is dat goed om te laten gebeuren, dat het denken de overhand neemt, maar lang niet altijd. Het is niet vanzelfsprekend, dat dit goed is.

Maar als het vecht met andere aspecten, waarom zeg je dan enkel van het (berekend) denken dat het de sturende kracht wil zijn? Willen die andere aspecten dan niet evengoed de sturende kracht zijn?

En als het soms goed is dat het (berekend) denken stuurt maar soms niet, hoe bepaald je dan wanneer dat dat goed is en wanneer niet?

En die vraag hangt er dus inderdaad mee samen of het iets externs is of niet. Wanneer we het hebben over ethische kwesties op de wijze waarop Leon deze met behulp van Kant beschrijft, dus over het inzetten van het rationele denken als instrument om de wereld in goed en kwaad op te delen, dit mag je wel doen, maar dat niet, dan is dat inderdaad een van de vragen die naar voren komt.

Mijn indruk was dat Leon hoe wij handelen opdeelt in ethisch handelen en niet-ethisch. Nu kan je ethisch handelen met goed handelen vereenzelvigen maar om niet ethisch handelen dadelijk te vereenzelvigen met kwaad lijkt me een stap te ver gaan.

Een leugen kan men als niet ethisch beschouwen, dat maakt de leugen niet automatisch boosaardig.