Moraal onder theïsten vs. atheïsten

[Peter van Velzen]

Dus als je theïst bent, ben je immoreel. Wat een generalisatie.

Georgie ziet theisten als mensen die hun god boven de moraal verheffen. En welke theist kan zeggen dat dit niet waar is?

Je antwoord sluit bijna aan bij wat ik bedoel. Theïsten verheffen hun god niet boven de moraal. Zij denken dat hun god (dwz zijn geboden en verboden, leefregels en wetten)de moraal ZIJN. Zij leven in de veronderstelling dat de god van hun eigen geloofsstroming het enige echte morele kompas is. Alle andere zijn van de duivel en dus vals zoals jij ook al zegt.

Maar anderzijds, kan een theist ook denken dat zijn god eist dat hij NIET blindelings gehoorzaamd, maar tracht onderscheid te maken tussen een vers van de duivel (= een valse moraal) en een vers dat wellicht navolging verdient. Wie dat doet is moreel bezig. Dat is de wijsheid die ik aan Salmon Rushdie's boek heb ontleent. Maar ook Rusdie zal toegeven dat hij niet perfect is.

Hier zit een wonderlijkef contradictio in: EISEN dat je NIET GEHOORZAAMD wordt?
Maar ook: proberen onderscheid te maken tussen de "ware" moraal van god en de "valse" moraal van de duivel blijft een externe autoriteit ggehoorzamen inplaats van het eigen morele oordeelsvermogen volgen.

Tja wonderlijk of niet. Het is een feit dat moraal studie vereist en dat je niet zomaar een regel uit de kast kunt trekken. We zullen altijd met de omstandigheden rekening moeten houden, en onze morele kennis moeten blijven uitbreiden. Jij doet je best om beter te zijn dan degenen die zich behelpen met de decaloog of de bergrede. Maar of het je gelukt is, weet ik niet. Ik acht mezelf ook niet beter dan anderen. Ik zie soms wel waar zij zich vergissen, maar heb ongetijfeld ook "blind spots".

[axxyanus]

Georgie ziet theisten als mensen die hun god boven de moraal verheffen. En welke theist kan zeggen dat dit niet waar is?

Deïsten, (sommige) gnostici. Zelfs bepaalde gelovigen binnen de abrahamse tradities kunnen dat zeggen. Zij hebben een veel genuanceerdere visie dan Georgie hier neerzet. Er zijn gelovigen die voldoen aan Georgies beschrijving maar er is op zijn minst een beduidende minderheid die niet op deze manier denkt.

[heeck]

Georgie ziet theisten als mensen die hun god boven de moraal verheffen. En welke theist kan zeggen dat dit niet waar is?

Deïsten, (sommige) gnostici. Zelfs bepaalde gelovigen binnen de abrahamse tradities kunnen dat zeggen. Zij hebben een veel genuanceerdere visie dan Georgie hier neerzet. Er zijn gelovigen die voldoen aan Georgies beschrijving maar er is op zijn minst een beduidende minderheid die niet op deze manier denkt.

Ik verwcht dat het niet mogelijk is de nuances waardevrij uit te pluizen en te etaleren omdat er geen emotie-vrije moraal bestaat. De emotie laat zich niet wegredeneren. Net zomin als de lust of afkeer van spruitjes of gember of witlof.

Roeland

[Maria]

Inderdaad.
Je slaat de spijker op zijn kop: vertrouwen op een externe autoriteit is immoreel.

Laten we dit eens doortrekken naar andere voorbeelden.
Zowel papa als mama zijn voor kinderen een autoriteit.
Omdat zij erop vertrouwen dat hun ouders het goede met hen voor hebben, ook al weten ze niet waarom, en hen gehoorzamen maakt kinderen immoreel.

Nee.
Kinderen zijn (nog) amoreel. zij hebben nog geen weet van goed en kwaad. Het is de taak van de ouders en andere opvoeders om hun die kennis bij te brengen, hen tot morele wezens op te voeden. Dat begint met het instellen van geboden en verboden, maar altijd met de uitleg van waarom dit gebod en waarom dat verbod, zodat het kind bij het opgroeien langzaamaan leert begrijpen welke consequenties voor medemens m maatschappij en de wereld in het algemeen er aan zijn handelen verbonden zijn. Hij ontwikkelt empathie en 'geven en nemen' en komt op die manier tot een eigen moraliteit. De ouders bouwen hun autoriteit en hun verantwoordelijkheid voor het doen en laten van het kind langzaam af. De wetgever heeft hen daar 18 jaar voor gegeven. Vanaf die verjaardag wordt het kind geacht zelf verantwoordelijkheid voor zijn daden te dragen.

In jouw redenering is een mens amoreel tot 18 jaar en dan opeens of moreel of immoreel?

Wel zeker heeft een kind weet van goed en kwaad voor zover het in zijn leefwereld te pas komt.
Alleen draagt het niet altijd de volle verantwoordelijkheid voor eigen daden, afhankelijk van de ernst van de overtreding van de maatschappelijke regels.
Volgens jouw eigen redenering zou dat kind dus immoreel zijn.
Ik denk toch, dat een kind zijn/haar moraal in zijn groeitijd ontwikkelt en ook daarna nog steeds als volwassene.
Eerst onder leiding van een autoriteit, welke dan ook, en daarna al naar interesse en kennisgebied van wat hij verder leert in zijn leven en hoe hij daarover nadenkt.

Ook ik als volwassene heb niet een statische vorm van moraal.
Ethiek is een levende discipline in de wetenschap waar veel over is geschreven in de loop van de tijd.
Inhoudelijk lijkt het soms even veranderlijk als de mens zelf.
Zie maar eens de actuele discussie over oorlogvoering.
Hoe zelfs over het doden van een mens verschillende wordt gedacht.

[Georgie]

Ik wilde onderstaande tekst eerst als een van mijn “Piekerans van een buitenstaander” en als zelfstandig onderwerp binnen de rubriek agnosticisme, atheïsme en vrijdenken plaatsen.
Ik zet het nu met een iets gewijzigde inleiding als reactie in dit topc. (het is wel een beetje een longread geworden. Sorry voor dat, maar hopelijk heb ik nu een aantal misverstanden uit de wereld geholpen. (al zullen er beslist nieuwe ontstaan)

Zo'n waterval aan reacties en misverstanden had ik van vrijdenkers niet verwacht. Maar goed, ik zet mijn gedachten hierover op een rijtje en probeer zo een gestructureerde redenering neer te zetten die alle misverstanden uit de wereld helpt (hoop ik dan)

Om te beginnen:
Volgens mij is de menselijke moraliteit niet van buitenaf in een stelsel van normen en waarden te vangen of te beoordelen.
Begrippen als“Het Goede” en “Het Kwade” zijn volgens mij in deze context onbruikbaar want zij bestaan niet. “Goed” en “Kwaad” zijn subjectief en cultureel gebonden waarde-oordelen, wat tevens inhoudt dat die begrippen ook tijd-, plaats- en groepsgebonden zijn.

Wat ik als de menselijke moraliteit zie is een aangeboren, hoogst eigen persoonlijk vermogen, dat –net als lopen/springen/klimmen, praten/luisteren, schrijven/lezen en al die andere vermogens/vaardigheden/eigenschappen die de mens tot men maken– bij de geboorte wel latent aanwezig is, maar in de loop van de eerste levensjaren ontwikkeld moet worden. Dit noemen we opvoeding.

De mens is als groepsdier geëvolueerd. De groep biedt veiligheid en zekerheid, maakt het verschil tussen leven en dood. Buiten de groep kwijnt de mens weg en sterft. Tegelijkertijd is de groep voor haar voortbestaan en welzijn afhankelijk van de individuele leden.
(Ja ik weet het! Dat ligt nu, in onze georganiseerde samenlevingen allemaal veel gecomplceerder, maar het mechanisme functioneert nog steeds).

Het is dus van levensbelang, zowel voor de groep als voor de individuele leden ervan, dat de leden van de groep elkaar kunnen vertrouwen, weten dat ze veilig zijn in aanwezigheid van de anderen, dat ze elkaar helpen, elkaar en elkaars eigendommen respecteren, de anderen accepteren zoals ze zijn, met alle goede en slechte eigenschappen die ierder mens nu eenmaal heeft.
Daarnaast wordt van ieder lid verwacht dat hij/zij naar vermogen zijn/haar bijdragen levert, maar tegelijkertijd ook zijn/haar eerlijke aandeel krijgt.
Daarvoor is een aantal eigenschappen/vermogens/vaardigheden nodig, zoals integriteit, betrokkenheid, hulpvaardigheid, verdraagzaamheid, het besef medeverantwoordelijk te zijn voor het voortbestaan en het welzijn van de groep en alle leden ervan.
Je kunt dit “altruïsme” noemen, maar daarnaast moet er ook oog voor de eigen belangen zijn. Noem dit maar “egoïsme”.

Om deze situatie te bereiken heeft de mens het mentale mechanisme ontwikkeld dat ik “de menselijke moraliteit" noem. Het bewaakt de balans tussen wat ik hierboven “altruïsme” en “egoïsme” noemde en ziet erop toe dat welzijn en voortbestaan van de groep niet in gevaar gebracht worden. Zie het als een soort innerlijke autoriteit. Je mag het ook wel het geweten noemen.
“Goed” en “kwaad” zijn hierbij geen scherp omlijnde, eenduidig gedefinieerde begrippen. Je kunt hoogstens stellen dat alles wat bevorderlijk is voor welzijn en voortbestaan van de groep en haar individuele leden “goed” is en alles dat een gevaar daarvoor is “kwaad” (of “slecht”)

Zoals ik eerder schreef: Dit mechenisme –moraliteit– is wel aangeboren, maar moet wél ontwikkeld worden.
Het pas geboren kind is puur gericht op het eigen belang. Het is puur egoïstisch. Het heeft nog geen besef van het bestaan van andere mensen of zoiets als een groep waar het bij hoort of dat die ook belangen hebben. Het is a-moreel en moet zich ontwikkelen tot een volwassen persoon met een eigen, zelfstandig ontwikkeld oordeelsvermogen en verantwoordelijkheidsgevoel, medemenselijkheid… kortom al die eigenschappen en vaardigheden die noodzakelijk zijn om goed binnen de groep te kunnen functioneren een moreel persoon. Het is de taak van de ouders en andere opvoeders om het opgroeiende kind bij deze ontwikkeling te helpen. Zij hebben hier in onze samenleving van de wetgever 18 jaar de tijd voor gekregen.

De peuter zet zijn eerste stapjes zijwaarts schuifelend langs de spijlen van zijn box. Even later beweegt hij zijn beentjes in een soort loopbeweging, half gedragen door mamma. Nog wat later probeert hij loslopend, vallend en opstaand van de ene kant van de box naar de andere te komen. Dan staat hij op de vloer van de kamer, zich aan een meubel vasthoudend, met mamma een meter van hem af hurkend en gebarend “Kom dan bij mamma” Zo leert het kind stapje voor stapje, met veel vallen en opstaan, zelfstandig te lopen, al duurt het nog wel even voordat hij echt stabiel kan staan en lopen. Op dezelfde manier, beginnend met veel hulp en voorzeggen leert hij praten. Een kwestie van jaren voordat hij die kunst goed beheerst.
Op dezelfde manier moet het ook zijn sociale vaardigheden, empathie, betrokkenheid, de balans tussen altruïsme en egoïsme ontwikkelen, waarbij de rol van externe autoriteit die gehoorzaamheid verlangt en die de opvoeders in het begin spelen, langzaam wordt afgebouwd, terwijl de innerlijke autoriteit van het kind, zijn geweten zich tegelijkertijd ontwikkelt en de jongvolwassene zijn plaats van “handelingsbekwaam”, zelfstandig en verantwoordelijk volwassen persoon in de samenleving kan innemen.

En hier schiet de opvoeding van theïsten tekort. zij blijven steken in de fase van gehoorzaamheid aan een externe autoriteit, “god”, “allah” enz. genoemd, aan wie zijn opvoeders die rol hebben overgedragen. De theïst bereikt de fase van morele volwassenheid (de balans tussen altruïsme en egoïsme) niet. Hij is een immoreel persoon.

Hiermee wil ik niet zeggen dat immorele personen per definitie slechte mensen zijn, net zoals analfabeten, dyslectici, of mensen met dyscalculie niet per definitie stommelingen zijn. Er zijn alleen sommige vermogens niet tot ontwikkeling gekomen, hetzij door omstandigheden, hetzij door een handicap. Zo is het met theïsten ook.

Natuurlijk zijn er onder de theïsten heel veel goedwillende, integere, betrokken, empatische, verantwoordelijke, moreel hoogstaande mensen. Binnen de CU bijvoorbeeld.
Maar hun morele kompas wijst de verkeerde kant op. Niet naar hun innerlijke autoriteit, maar naar die “alziende” enz. externe autoriteit. Niet de balans tussen altruïsme en egoïsme, maar gehoorzaamheid. Zo kunnen ze in een lelijke morele spagaat terechtkomen als hun menselijke liefde, hun betrokkenheid, hun integriteit in botsing komt met hun geloof
Want hoe meoet dat nou bijvoorbeeld met homoseksualiteit? Het geloof zegt dat het “god een gruwel is" Maar het zijn toch medemensen die evenveel recht op geluk hebben als ikzelf en mijn geliefden? En dan komen ze met zulke rare voorstellen als "Je mag wel homoseksueel zijn, maar je mag het niet in praktijk brengen”.
Of zie hoe de CU worstelt met de abortus– en euthanasiewetgeving. En ook de evangelicals die vinden dat "abortus is moord" en daarom maar artsen doodschieten en klinieken in de brand steken. Zij denken dat zij zo naar "gods wil" handelen, goed doen en een plaatsje in de hemel verdienen.
Missionarissen en zendelingen hebben in hun goedbedoelde zendingsdrang hele culturen vernietigd.
Fundamentalistische moslims en orthodoxe joden veroorzaken op dit moment in de wereldgeschiedenis op grote schaal onvoorstelbaar leed, maar dat is voor hun eigen theïstische moraal de hoogste graad van “goed” doen.

Ik plak geen waarde-oordeel aan het stempel moreel/immoreel. Ik denk ook niet dat dat kan.
“Goed” en “kwaad”, zijn in het theïstische denken sterk verbonden met de stroming waarin ze gebruikt worden.
Voor de atheïst die ik ben is mijn handelen “moreel goed” als ik daar niet bewust mijn medemensen, de samenleving of de wereld in het algemeen schade of leed mee berokken. M.a.w. als de balans tussen mijn altruïsme en mijn egoïsme in orde is. Zo niet, dan speelt mijn geweten op en heb ik iets recht te zetten tegenover die medemens, de samenleving of de wereld in het algemeen.

Probleem in de huidige wereld is dat dit mechanisme ontwikkeld is als groepsmechanisme dat voor buitenstaanders niet geldt. Zo wordt het doden van een mede-groepslid als moord veroordeeld en het doden van een lid van een andere groep (onder bepaalde omstandigheden) als heldendaad bejubeld, om maar wat te noemen. En hier raken we ook aan fenomenen als discriminatie en "racisme", maar dat is een ander onderwerp.

[Mullog]

...
Wat ik als de menselijke moraliteit zie is een aangeboren, hoogst eigen persoonlijk vermogen, dat –net als lopen/springen/klimmen, praten/luisteren, schrijven/lezen en al die andere vermogens/vaardigheden/eigenschappen die de mens tot men maken– bij de geboorte wel latent aanwezig is, maar in de loop van de eerste levensjaren ontwikkeld moet worden. Dit noemen we opvoeding.
...

Mogelijk is een deel aangeboren of is er een grootste gemene deler aangeboren. De meeste mensen hebben tenslotte ook 10 vingers. Maar ik heb een collega met slechts 6 vingers en dat is niet vanwege onhandigheid met vuurwerk maar was al bij de geboorte. En in hetzelfde kwartet een collega met slechts één arm.

Wat ik daarmee wil zeggen is dat evolutie bestaat bij de gratie van variatie en dat dit ook geldt voor eventueel aangeboren moraliteit. Volgens mij komt dat in je betoog niet aan bod.

[TIBERIUS CLAUDIUS]

...
Wat ik als de menselijke moraliteit zie is een aangeboren, hoogst eigen persoonlijk vermogen, dat –net als lopen/springen/klimmen, praten/luisteren, schrijven/lezen en al die andere vermogens/vaardigheden/eigenschappen die de mens tot men maken– bij de geboorte wel latent aanwezig is, maar in de loop van de eerste levensjaren ontwikkeld moet worden. Dit noemen we opvoeding.
...

Mogelijk is een deel aangeboren of is er een grootste gemene deler aangeboren. De meeste mensen hebben tenslotte ook 10 vingers. Maar ik heb een collega met slechts 6 vingers en dat is niet vanwege onhandigheid met vuurwerk maar was al bij de geboorte. En in hetzelfde kwartet een collega met slechts één arm.

Wat ik daarmee wil zeggen is dat evolutie bestaat bij de gratie van variatie en dat dit ook geldt voor eventueel aangeboren moraliteit. Volgens mij komt dat in je betoog niet aan bod.

Er worden wel eens mensen geboren met tweemaal zes vingers os zelfs meer. (Polydactyly)
Waarschijnlijk is het een inteelt verschijnsel.

Ik denk dat een moraal (net als geloof) niet wordt aangeboren.
Wel de neiging om een moraal (of geloof) te accepteren.

[Maria]

@Georgie.
Ik ga mee met je verhaal.
Ook dat je hierin niet wil oordelen in goed of slecht binnen een bepaalde moraal, omdat die binnen de ene groep anders kan zijn als in de andere.
Dat is wat ik eerder ook schreef.

Totdat je van algemene menselijke ontwikkeling van moraal zonder te oordelen in goed of kwaad overgaat in anekdotische voorbeelden van wat jij onder het kwaad verstaat van een bepaalde (uitgebreide) groep en dat je daarmee aanhangers, vertegenwoordigers van deze groep als immoreel ziet.
Oké, niet allemaal. Mn. noem je CU.

En dan dus, in het leerproces om te komen tot een moraal en innerlijke autoriteit, de theïstische externe autoriteit als wezenlijk anders ziet als alle andere externe autoriteiten.

[Georgie]

...
Wat ik als de menselijke moraliteit zie is een aangeboren, hoogst eigen persoonlijk vermogen, dat –net als lopen/springen/klimmen, praten/luisteren, schrijven/lezen en al die andere vermogens/vaardigheden/eigenschappen die de mens tot men maken– bij de geboorte wel latent aanwezig is, maar in de loop van de eerste levensjaren ontwikkeld moet worden. Dit noemen we opvoeding.
...

Mogelijk is een deel aangeboren of is er een grootste gemene deler aangeboren. De meeste mensen hebben tenslotte ook 10 vingers. Maar ik heb een collega met slechts 6 vingers en dat is niet vanwege onhandigheid met vuurwerk maar was al bij de geboorte. En in hetzelfde kwartet een collega met slechts één arm.

Wat ik daarmee wil zeggen is dat evolutie bestaat bij de gratie van variatie en dat dit ook geldt voor eventueel aangeboren moraliteit. Volgens mij komt dat in je betoog niet aan bod.

Je voorbeelden gaan over lichamelijke hoedanigheden. Moraliteit zit meer in het geestelijke vlak.
Maar je hebt gelijk. Ook bij aangeboren mentale vermogens, al dan niet met een lichamelijke component treedt variatie op.
Sommigen hebben meer talent (synoniem voor aangeboren vermogen) voor lopen. Zij worden atletiekkampioen. Anderen hebben een uitzonderlijk taalvermogen. Zij schrijven de prachtigste gedichten, of worden taalvirtuoos, zoals Kees van Kooten, om maar twee van de vele te noemen.
Dit geldt ook voor de menselijke moraliteit, al is dat wat minder zichtbaar.
Dat had ik in mijn verhaal mee moeten nemen. Een omissie mijnerzijds.

[Georgie]

Ik denk dat een moraal (net als geloof) niet wordt aangeboren.
Wel de neiging om een moraal (of geloof) te accepteren.

Jij gaat toch weer uit van de gedachte dat de menselijke moraal )net als geloof) een van buitenaf opgelegd (of aangeboden) stelsel van regels en normen en waarden is dat, net als het geloof, aangeleerd kan worden.

Mij punt is juist dat dat niet het geval is.
Het is volgens mij een soort mentaal evenwichtsgevoel dat met veel vallen en opstaan en met hulp en correcties van externe autoriteiten (ouders en andere opvoeders) ontwikkeld moet worden tot een zelfstandig functionerende interne autoriteit die de balans tussen altruïsme en egoïsme bewaakt en wat mij betreft best 'het geweten' genoemd mag worden.

[Leon]

Soit dat theïsten immoreel genoemd worden. Een volgende vraag: Waar komt de behoefte aan moraal vandaan? Als we de “opgave” van Rawls bekijken, elk willekeurige, toevallige startpositie in het leven doordenken wat dan in het algemeen rechtvaardig is…dat is wel erg zwaar. Ik voel me geen autoriteit op dat gebied, noch wil ik het zijn, maar ik zou het wel “moeten”. Waarom wil ik iets “moeten”, van mijzelf? Waarom wil ik een moraal?

[Georgie]

@Georgie.
Ik ga mee met je verhaal.
Ook dat je hierin niet wil oordelen in goed of slecht binnen een bepaalde moraal, omdat die binnen de ene groep anders kan zijn als in de andere.
Dat is wat ik eerder ook schreef.

Totdat je van algemene menselijke ontwikkeling van moraal zonder te oordelen in goed of kwaad overgaat in anekdotische voorbeelden van wat jij onder het kwaad verstaat van een bepaalde (uitgebreide) groep en dat je daarmee aanhangers, vertegenwoordigers van deze groep als immoreel ziet.
Oké, niet allemaal. Mn. noem je CU.

Misverstand ik heb het niet over het kwaad. Ik stel dat deze mensen in hun ijver om te doen wat in jun theïstische visie “goed” is heel veel leed veroorzaken.

Dat geldt in zekere zin ook voor de CU. Maar oké. ik had ook Isis, en het zionisme, of de Amerikaanse "Tea-party" maar dat leek me niet echt noodzakelijk en ik wilde ondanks alles toch zo beknopt mogelijk te werk gaan.
Deze mensen zijn heel sociaal bewogen. Zij doen echt hun best om meet te werken aan de ontwikkeling van een betere samenleving. Maar hun geloof zit hun in de weg. Dat zegt dat homoseksualiteit, abortus, euthanasie en andere vormen van hulp bij een zelfgekozen waardige dood door hun god verboden zijn. Zo veroorzaken zij ongewild toch veel ondraaglijk en uitzichtloos lijden.
Voor hen gaat gehoorzaamheid aan die externe autoriteit boven medemenselijkheid.Dat noem ik immoreel.

En dan dus, in het leerproces om te komen tot een moraal en innerlijke autoriteit, de theïstische externe autoriteit als wezenlijk anders ziet als alle andere externe autoriteiten.

Inderdaad.
Die theïstische extxerne autoriteit is een abstractie, een verzinsel. Het opperste gezag. Het “Opperste Goed” tegenover het “Opperste Kwaad”. Bovenmenselijk, alziend, alwetend, almachtig, onwrikbaar en ook nog eens onkenbaar en eeuwig. En het is ook helemaal niet duidelijk waarom deze wetten en leefregels, die in de ogen van atheïsten volkomen zinloos zijn, door die externe autoriteit ingesteld zijn.

Andere externe autoriteiten zijn concreet, menselijk, tijdgebonden, aan twijfel onderhevig. De wetten en regels zijn ook altijd redelijk(of moet ik zeggen rationeel?) en zinvol. Het gaat ook niet verder dan hun mogelijkheden tot handhaving en berust vrijwel geheel op afspraken en spelregels die binnen de samenleving gelden. Zich aan de wet houden is ook meer een kwestie van afspraken nakomen of zich aan de spelregels houden dan gehoorzamen.

[TIBERIUS CLAUDIUS]

Ik denk dat een moraal (net als geloof) niet wordt aangeboren.
Wel de neiging om een moraal (of geloof) te accepteren.

Jij gaat toch weer uit van de gedachte dat de menselijke moraal )net als geloof) een van buitenaf opgelegd (of aangeboden) stelsel van regels en normen en waarden is dat, net als het geloof, aangeleerd kan worden.

Mij punt is juist dat dat niet het geval is.
Het is volgens mij een soort mentaal evenwichtsgevoel dat met veel vallen en opstaan en met hulp en correcties van externe autoriteiten (ouders en andere opvoeders) ontwikkeld moet worden tot een zelfstandig functionerende interne autoriteit die de balans tussen altruïsme en egoïsme bewaakt en wat mij betreft best 'het geweten' genoemd mag worden.

Bij moraal en geloof lijkt het duidelijk wel het geval.

Beiden worden grotendeels door de opvoeders aangeleerd, want men neemt het grotendeels over van die opvoeders.
Het is anders niet te verklaren waardoor de verschillen in plaats en tijd van de heersende geloof en moraal ontstaan.

[TIBERIUS CLAUDIUS]

Soit dat theïsten immoreel genoemd worden. Een volgende vraag: Waar komt de behoefte aan moraal vandaan? Als we de “opgave” van Rawls bekijken, elk willekeurige, toevallige startpositie in het leven doordenken wat dan in het algemeen rechtvaardig is…dat is wel erg zwaar. Ik voel me geen autoriteit op dat gebied, noch wil ik het zijn, maar ik zou het wel “moeten”. Waarom wil ik iets “moeten”, van mijzelf? Waarom wil ik een moraal?

De evolutie heeft dit ingebouwd om te voor komen dat we elkaar voor het minste of geringste ombrengen.

[Leon]

Soit dat theïsten immoreel genoemd worden. Een volgende vraag: Waar komt de behoefte aan moraal vandaan? Als we de “opgave” van Rawls bekijken, elk willekeurige, toevallige startpositie in het leven doordenken wat dan in het algemeen rechtvaardig is…dat is wel erg zwaar. Ik voel me geen autoriteit op dat gebied, noch wil ik het zijn, maar ik zou het wel “moeten”. Waarom wil ik iets “moeten”, van mijzelf? Waarom wil ik een moraal?

De evolutie heeft dit ingebouwd om te voor komen dat we elkaar voor het minste of geringste ombrengen.

En religie/theisme werkt dan tegen dat mechanisme in?