De Hemelpaort, Limburgstalige soap

[Amerauder]

Dat gaat allemaal niet zo heel snel inderdaad, maar dat mensen zich schamen uit Limburg te komen zie ik wel als een teken in die richting. Daar begint het mee.

Met het Nederlands zie je natuurlijk nog veel meer van dat soort tekenen. Neem bijvoorbeeld hoe, als Nederlanders een YouTube kanaal beginnen, ze dat vaak in het Engels doen. Terwijl het Nederlands online toch best goed vertegenwoordigd is. Zie bijvoorbeeld: 2.185.106 Nederlandse Wikipedia artikelen, tegenover 2.674.000 Franse, als dat een indicatie mag zijn, en veel meer dan in menig andere taal.

Het lijkt dus méér te zijn dan een puur rationele afweging ten opzichte van de grootte van het publiek, dat hier de keuze tégen het Nederlands ondersteunt. Wellicht ook een stukje schaamte voor het kleine onbeduidende sullige landje waar niemand bang voor is?

Daarnaast denk ik ook dat je juist vanuit het perspectief dat het weg zou kunnen gaan pas goed kunt zien hoe waardevol iets eigenlijk is. Als je er mee opgescheept zit dan lijkt het zo normaal en vanzelfsprekend en kun je het als gevolg daarvan soms niet volledig naar waarde schatten.

Ja, absoluut. Je ziet ook de universiteiten ver-Engelsen natuurlijk, niet alleen qua taal maar ook qua ideologie. En genoeg studenten die daar vrede mee hebben of het zelfs verwelkomen. Allerlei Amerikaanse thema's en obsessies die plots een rol spelen.

Zeker. Dat is de voornaamste wijze waarop Nederland langzaam maar zeker wordt afgeschaft. Dat zal zeker niet door moslims gebeuren. Dat gaat tot aan de naam van deze site aan toe. En ook tot aan de houding, die je soms tegenkomt, dat iets als waarheid erkend wordt als en enkel als het in een Engelstalige wetenschappelijk publicatie vermeld staat van maximaal één jaar oud.

Nationalisme bijvoorbeeld vind ik helemaal niets, maar in de kern is het gewoon die liefde voor een cultuur die men voor onheil zou willen bewaren. Waar dan eigenlijk op een verkeerde manier mee om wordt gegaan, dat wel, maar die liefde zelf is iets moois. Dat moet je goed weten te scheiden, vind ik, en niet, zoals helaas vaak gebeurt, de liefde voor het eigene verwarren met de haat tegen het vreemde, of doen alsof die er het gevolg van zou zijn.

Klopt. Ik heb dat overigens lang gedacht, dat het één het gevolg van het ander was. Dat heeft denk ik ook te maken met het collectieve trauma van de Tweede Wereldoorlog. Ik denk inmiddels dat dat veel te kort door de bocht is.

Mijn geschiedenisleraar op de middelbare school onderwees dat ook letterlijk zo: houden van je eigen volk, dat is alleen maar voorwerk voor nazisme.

Inmiddels ben ik iets dat meer lijkt op het tegendeel komen te geloven: alleen onder mensen die zichzelf ontzettend haten kan zoiets als het nazisme opkomen. Liefde voor het eigene is juist een eerste voorwaarde om je daar tegen te kunnen beschermen. En zulke bescherming is hard nodig, vooral nu.

Klopt en ook de boeken gelezen. Ik weet niet meer wat eerst kwam. Heel interessant concept wel, de bokkenrijders, een soort Limburgse Robin Hoods. De vraag is voor mij met name of de mythe eromheen een product is van iets dat lijkt op heksenprocessen, en dus met name een stukje fictie van de handhavers om hun martelingen recht te spreken, of dat er inderdaad rovers waren die hiermee bijvoorbeeld extra intimiderend over trachtten te komen.

https://nl.wikipedia.org/wiki/Bokkenrijders

Mooi stukje Limburgs cultureel erfgoed.

Is zelfs een film over, "Zondebokken", grotendeels Limburgstalig gesproken. Heb hem op m'n PC staan en moet hem nog kijken. Het doet wat goedkoop aan als ik de trailer zie, en de reviews zijn matig, maar wel leuk dat ze het rond hebben kunnen krijgen.

Ik wacht eerst even jouw oordeel af!

Maar ook dat laatste is in meer of mindere mate eigen aan alle woorden.

Ik snap wat je bedoelt natuurlijk maar voor mij is het eerder andersom, en leert het Limburgs en het gebrek aan eenheid dat daar eigen aan is, juist hoe de vork eigenlijk in de steel zit. Dat wil zeggen: hoe het in feite gesteld is met de andere zaken waarbij die eenheid wél een gegeven lijkt te zijn. Familiegelijkenissen is het woord voor dit type verbanden waar de groep uit ontstaat.

Oh ja, dat is een leuke metafoor,, het Limburgs als familie! Ik moet nog steeds eens beginnen aan Wittgenstein 2, heb de Onderzoekingen hier liggen (je uitleg doet me daar aan denken).

Ja, dat is het ook, hij heeft dat woord als filosofisch begrip gepopulariseerd natuurlijk. Maar het gaat dieper dan dat, het zit ook al in Nietzsches gebruik van het woord genealogie, in Spenglers morfologische geschiedsopvatting, en meer.

De "taal die als zingen klinkt" (Maastrichts volkslied) leent zich natuurlijk uitstekend voor muziek. Ik moet eerlijk bekennen dat ik niet zoveel Limburgse muziek luister, vooral omdat ik er eerlijk gezegd niet zo bekend mee ben. Ton Engels heeft wel mooie nummers, hierboven heb ik Sjpegel Kieke (Spiegel kijken) vertaald naar het Nederlands (ingebakken) en Engels (in CC). Kal toch Plat, Bezemwaege, en Eindelijk Lente zijn ook mooi. De eerste regel van Eindelijk Lente kan zowel in het Limburgs

Mooi nummer!

[VseslavBotkin]

Voeren hoefde niet Ver-Vlaamst te worden. Voeren was Vlaams gebied! (...) Hoe kan jij nu in Godsnaam iets gaan ver-Vlaamsen wat eigenlijk al Vlaams is? Dit is complete verdraaiing van de geschiedenis!

Aldus de verontwaardigde, Vlaamsgezinde Huub Broers, als reactie op beschuldigingen van Waalse zijde dat Voeren slachtoffer zou zijn geworden van een politiek van ver-Vlaamsing.

Voeren, of de Voerstreek, is een klein gebied dat in het noorden door Nederlands-Limburg wordt begrenst, bestaande uit zes dorpjes. Het is vooral bekend geworden (in België) vanwege de grote spanningen die zich daar vanaf de jaren '60 afspeelden in de context van de taalstrijd. Toen de taalgrens werd bepaald in 1962 werd het ingelijfd bij Vlaanderen als Limburgse enclave in Waals gebied (als faciliteitengemeente). De oproerpolitie heeft door de jaren heen meerdere keren moeten uitrukken om rellen te onderdrukken tussen de Franstalige Walen en de Nederlandstalige Vlamingen. De Nederlandse publieke omroep heeft een interessante aflevering gemaakt over die roerige periode. Tegenwoordig is het er iets rustiger, alhoewel de spanningen zeker niet verdwenen zijn. Twee-talige bordjes worden nog vrolijk gevandaliseerd en onlangs was er blijkbaar nog "RETOUR À LIÈGE" op een kerk geklad.

Twee polen die lijnrecht en compromisloos tegenover elkaar staan. Een oplossing lijkt onmogelijk. Alhoewel... Er is een derde taal in het spel. Het zuid-Nederfrankisch, oftewel het Limburgs. Huub Broers, de Vlaming die ik op het begin in al zijn verontwaardiging aan het woord liet, geeft toe wat zijn eerste taal is. En dat is geen Nederlands of Frans:

Interviewer: Als kind, wat sprak u?
Broers: Dialect.
Interviewer: Wat voor dialect?
Broers: Voers dialect. Waarmee ik mee naar Maastricht, Maaseik, Eupen kan gaan; d.w.z. waarmee ik naar de Nederlandse buurgemeenten kan gaan. En dat spreek ik vandaag de dag nog altijd.

Sterker nog, Broers geeft toe dat hij het dialect zelfs spreekt met zijn aartsvijand, de Waal Jean-Louis Xhonneux, wanneer ze elkaar wel eens zien. Ook Xhonneux is opgegroeid met het dialect, hij sprak het zowel thuis als op het schoolplein, alhoewel hij impliceert dat hij het niet (veel) meer spreekt. Broers ziet het Limburgs namelijk als een Nederlands dialect en voert dat aan als verdediging voor de inlijving bij Vlaanderen.



De eindstand: Broers en Xhonneux zijn allebei Limburgers! Het zijn geen "Vlaamse" of "Waalse" Limburgers, alsof er een verschil zou zijn tussen die twee etniciteiten. Er is hier maar sprake van één etniciteit en dat is gewoon de Limburgse etniciteit. Limburgers spreken Limburgs, ze eten veel te veel streekgebak, ze zijn (cultureel) katholiek, ze vieren Rijnlands carnaval en ze doen aan schutterijen en dansmariekes. De opsplitsing van Limburg in de 19e eeuw en de daaruit volgende nationale grenzen (en het bijbehorende gezever over taal) creëren een scheiding die in werkelijkheid niet bestaat. Als ik een stuk ga fietsen en in Riemst op het terras zit (een dorp waar ik ben opgegroeid), kan ik hetzelfde plat praten wat ik hier ook praat. Daar reageren ze ook nog terug in het Limburgs, iets dat helaas niet overal het geval is. De taal leeft in Vlaanderen helaas veel minder dan hier. Ik vermoed dat die afgrijselijke talenstrijd hier mede voor verantwoordelijk is.

Sorry, ik dwaal af. De oplossing voor de tumult in Voeren lag al die tijd gewoon open en bloot voor het grijpen. Zowel het Nederlands als het Frans worden afgeschaft in Voeren, Voeren en Vlaams-Limburg scheiden zich af van de rest van Vlaanderen, Zuid-Limburg scheidt zich af van Nederland en we vormen een onafhankelijk groter-Limburg waarin het Limburgs als officiële administratieve taal geldt. Adieu, Liège! Doei, Vlaanderen!

In Limburg kalle veer plat!

[VseslavBotkin]

אַ שפּראַך איז אַ דיאַלעקט מיט אַן אַרמיי און פֿלאָט
a shprakh iz a dyalekt mit an armey un flot
Een taal is een dialekt met een leger en een vloot
'n taol is 'n dialek mit 'n leger en 'n vloot

Aldus de bekende spreuk over hoe arbitrair het verschil tussen een taal en een dialect is. Een taal is volgens deze beschrijving een dialect met macht en politieke invloed, waardoor het zich als standaard kan opdringen aan mensen die anders spreken.

In de Engelstalige wereld wordt het begrip "dialect" op een hele andere manier gebruikt dan in het Nederlandse taalgebied. In Amerika zijn twee bekende dialecten van het Engels bijvoorbeeld het New Yorks en het AAVE (African American Vernacular English). Het gaat hier dan gewoon om dezelfde taal met een accent en wellicht en aantal milde grammaticale verschillen ten opzichte van de standaardtaal. In het AAVE zeg je bijvoorbeeld niet "He is a teacher", maar "He a teacher", en in het New Yorks worden "talk" (en soortgelijke klanken) eerder uitgesproken als "tawk" (Nederlandse orthographie). Als je dit gebruik van het begrip dialect aanhoudt, is het Amsterdams een goed voorbeeld van een dialect van het Nederlands. Het Amsterdams kleurt bepaalde Nederlandse klanken net iets anders dan het ABN, en het heeft een aantal eigen woorden en uitdrukkingen. Osdorp Posse heeft een prachtige ode aan het plat Amsterdams gemaakt:


"Het verschil tussen kennen kannen kunnen we niet."

Amsterdams is echter geen andere taal dan het Nederlands, maar een variant van het Nederlands. Op dezelfde wijze zou je bijvoorbeeld kunnen zeggen dat Nederlands-Nederlands en Vlaams-Nederlands twee dialecten van het Nederlands zijn, zoals in het Engelse taalgebied ook Autstralisch-Engels, Brits-Engels en Amerikaans-Engels als dialecten worden gezien van het Engels. Volgens deze definitie is het Nederlands dat door Limburgers gesproken wordt (niet het Limburgs zelf!) ook een dialect. Bijvoorbeeld:

ABN:

Ik pak mijn portemonnee en ga naar beneden.

Limburgs-Nederlands:

Ik pak me mijn beurs en ga naar onder.

In België wordt dit ook wel "tussentaal" genoemd, de variant van de standaardtaal die door streekstaalsprekers gesproken wordt. Ik gebruik vanaf nu het woord "streektaal" voor wat in het Nederlandse taalgebied vaak "dialect" wordt genoemd (bv. Limburgs, Twents, Grunnegs) om deze twee zaken uit elkaar te kunnen houden.

****

Je kunt je heel erg afvragen of de Limburgse streektaal wel een variant van het ABN is. Zo heeft het bijvoorbeeld eigen persoonlijke voornaamwoorden, sterke grammaticale en lexicale invloeden uit het Duits, een andere klankleer en, voor veel (westelijke) Nederlanders, lage wederzijdse verstaanbaarheid.


reddit/r/netherlands - Understanding Limburgs

Niet veel mensen weten dat Limburgs erkend is als streektaal, in 1997, onder het Europese Handvest voor Regionale of Minderheidstalen, hetzelfde handvest waar ook het Fries onder is erkend. Het Limburgs heeft een niveau 2 ekenning (net als Twents en Gronings, i.e. Nedersaksisch), het Fries een niveau 3. Als je het begrip dialect definieert als "variant van de standaardtaal", is Limburgs ook feitelijk geen dialect, omdat het een andere ontstaansgeschiedenis heeft. Het is niet onstaan uit het Nederlands, het werd al gesproken voordat het Nederlands gestandaardiseerd werd, en omdat het een lage prestige had heeft het heel weinig bijgedragen aan de ontwikkeling van de standaardtaal. Er zitten allerlei verouderde Nederlandse woorden en idiomen in, Middel- en zelfs Oud-Nederlandse klanken, en vocabulaire uit het Duits en Rijnlands taalgebied. In dit document in pdf-vorm, het advies op basis waarvan het Limburs erkenning heeft gekregen, staan wat meer van dit soort leuke feiten en kenmerken, vanaf pagina 19 ongeveer.

De Taalunie, het officiële orgaan dat gaat over de Nederlandse taal, had kritiek op de erkenning. Ze klaagden dat ze niet om advies waren gevraagd, en ze herhaalden de feitelijke onjuistheid dat het Limburgs een dialect "van" het Nederlands zou zijn. Een fragment uit een NRC-artikel uit 2000:

Neerlandicus J. Van Hoorde van de Taalunie: ,,Als de Nederlandse regering ons advies gevraagd had, zouden wij hetzelfde geadviseerd hebben: niet doen. Het Limburgs is een dialect van het Nederlands. We betreuren trouwens dat ons in 1997 geen advies gevraagd is.'' Secretaris Jaspaert vindt de besluitvorming in Nederland niet zorgvuldig. ,,De Tweede Kamer was niet goed geïnformeerd. Het Limburgs is erkend zonder veel discussie.''

De Nederlandse regering was niet verplicht advies te vragen aan de Taalunie. Maar inmiddels heeft het comité van ministers, het hoogste beleidsorgaan van de Taalunie, beslist dat voortaan wel binnen de Taalunie overlegd wordt alvorens streektalen worden erkend.

,,De Taalunie ziet het Limburgs als een KNVB-onderafdeling van het Nederlands'', zegt prof.dr.J. Leerssen, hoogleraar moderne Europese literatuur aan de Universiteit van Amsterdam. Hij was voorzitter van de werkgroep die het Limburgs als streektaal bestempelde. ,,Ik heb sterk het vermoeden dat de Taalunie ons advies niet eens gelezen heeft'', aldus Leerssen. Jaspaert geeft dat desgevraagd toe: ,,Ik ken hun advies op hoofdlijnen. Maar ik had niet de indruk dat er veel nieuws in zat.''

Leerssen: ,,De Taalunie is helemaal niet de juiste instantie om hierover te adviseren. Die club wil de eenheid van het Nederlandse taalgebied bewaren. In hun optiek is het verlenen van een aparte status aan streektalen niet goed.''

NRC Handelsblad - 'Het Limburgs is een echte taal'

Terugverwijzend naar de spreuk: een dialect is een taal met een leger en een vloot. De Taalunie is de Nederlandse vloot. Hoe meer zgn. "dialecten" worden erkend als streektaal, hoe zwakker het Nederlands komt te staan (het aantal moedertaalsprekers daalt, de invloed daalt, etc.). Er is dus sprake van een duidelijk politiek motief om zulke erkenningen te blokkeren. Het is overigens tamelijk belachelijk dat de Taalunie zich op deze wijze uitsprak zonder het advies gelezen te hebben. De arrogantie van de macht.

Nu, alle taalkundige argumenten daargelaten. Ik heb het volgende gedachte-experiment bedacht. Stel, je bent op vakantie en bent met je caravan op de camping in Limburg. Je zit op je tuinstoel in het gras een boek te lezen. Een stukje verderop staat een camper, met een gezin met drie kinderen, een man en een vrouw. De man zit ook op zijn tuinstoel een stukje verderop en heeft al een aantal keer in je richting gekeken. Uiteindelijk staat hij op, loopt hij naar je toe en zegt op een vrolijke toon:

Hoihoi, iech bin Pierre, de buurman vaan heineve. Iech waor miech aof aon t vraoge, veer zette os vanaovond de barbecue aon en goon same get ete. Dat vinde de keenger toch altied leuk he? Noe dach iech van, zouwt geer messjiens 'n hepke mit wille ete? Zoe liers se elkaar toch get beter kinne he?

Wat is je eerste, intuïtieve reactie op de vraag: "Spreekt deze persoon Nederlands"?

Stel je dezelfde situatie voor, alleen met een man die plat Amsterdams of Utrechts tegen je spreekt. Hoe antwoord je dan?

Een taal is een dialect met een leger en een vloot, en het is mooi dat er een Limburgse vloot is. Ik ben afgelopen week lid geworden van de vereniging Veldeke om deze vloot te versterken.

[HierEnNu]

Hoihoi, iech bin Pierre, de buurman vaan heineve. Iech waor miech aof aon t vraoge, veer zette os vanaovond de barbecue aon en goon same get ete. Dat vinde de keenger toch altied leuk he? Noe dach iech van, zouwt geer messjiens 'n hepke mit wille ete? Zoe liers se elkaar toch get beter kinne he?

Wat is je eerste, intuïtieve reactie op de vraag: "Spreekt deze persoon Nederlands"?

Nein, dêh kaltj neet Nederlands! Det es tur eine van Posterholt, of mesjiens Vlodrop!

Stel je dezelfde situatie voor, alleen met een man
die plat Amsterdams of Utrechts tegen je spreekt. Hoe antwoord je dan?

Ik versta u niet, spreekt u ook Nederlands? Ich bin dialectisch,
dus asse mich verstieëst, dan kal ich plat teege dich!

[VseslavBotkin]

Hoihoi, iech bin Pierre, de buurman vaan heineve. Iech waor miech aof aon t vraoge, veer zette os vanaovond de barbecue aon en goon same get ete. Dat vinde de keenger toch altied leuk he? Noe dach iech van, zouwt geer messjiens 'n hepke mit wille ete? Zoe liers se elkaar toch get beter kinne he?

Wat is je eerste, intuïtieve reactie op de vraag: "Spreekt deze persoon Nederlands"?

Nein, dêh kaltj neet Nederlands! Det es tur eine van Posterholt, of mesjiens Vlodrop!

Grappig, ik probeerde Maastrichts te schrijven maar ik zie dat ik een fout heb gemaakt ("keenger" moet volgens mij "keender" zijn). Probeer het fragment eens met een langgerekte, Maastrichtse uitspraak te lezen. Het laat trouwens wel zien hoe veel er verloren gaat wanneer je Limburgs (of welke taal dan ook) probeert te schrijven; mijn eigen accent gaat bijvoorbeeld verloren in het bericht dat ik nu schrijf. Je zult waarschijnlijk ook wel herkennen dat je, wanneer je gesproken Limburgs hoort, heel goed kan horen aan de uitspraak waar iemand vandaan komt.

Stel je dezelfde situatie voor, alleen met een man
die plat Amsterdams of Utrechts tegen je spreekt. Hoe antwoord je dan?

Ik versta u niet, spreekt u ook Nederlands? Ich bin dialectisch,
dus asse mich verstieëst, dan kal ich plat teege dich!

[VseslavBotkin]

(...)
Tot slot wordt het Limburgs vaak "gezongen", hier is niet echt een duidelijk aanwijsbare taalkundige reden voor, het is gewoon iets dat gebeurt en kenmerkend is. Vooral bij oude mensen kan het verschil in toonhoogte door een zin heen vrij dramatisch fluctueren, zeker als men enthousiast bezig is een verhaal te vertellen.

Limburgs:
Sorry, ich wil hie gaer nog eve op terrukkome want ich höb inmiddels op versjillende plekke 'n oetlag hieveur geleze en dae ving ich erreg interessant. Zengerigheid haet volges mich twe aspekte: 't kin betrikking höbbe op de twanwagte (dao sjrief ich euver in dat berich), mer aoch op get anders: dao wil ich 't noe euver höbbe.

Ein van de interessantste taalkundige kinmerrike van 't Limbörgs is dat 't tot op bepaalde wegte gebruuk maak van tonaliteit, dat wil zigge dat se 'n klank op versjillende maneere kins oetsjpreke, en dat dit gevollige haet veur de beteikenis. Ich zik "beperk" ömdat Limbörgs noe aoch weer gein twantaal is zö wie 't Chinees; d'r zeen maar twe twanne, en bie veroet de meiste wäörd maak de twan gein beteikenisversjil.

De twan weurt 't meis gebruuk öm inkelvoud en mjervoud van elkaar te ondersjeije, neum beveurbeeld 't woord "bein" (Nederlands: been).

Ein bein, twe bein.

't inkelvoud haet 'n sjleiptwan, 't mjervoud 'n sjtwattwan.

Mer d'r zeen aoch 'n aantal wäörd waobie 't gewoon verkjerd is es se neet de gooie twan gebruuks. Beveurbeeld:
Sjtein (plaatsnaam): sjtwattwan
Mief (NL: "stank"): sjleiptwan
penaanties (NL: "penalty's"): sjleiptwan
Bömke (NL: "kontje"): sjleiptwan

In 't algemein is 't zö dat jel vaol wäörd in 't Limbörgs mit 'n sjleiptwan weure oetgesjproke, dit gebäörd onbewus (ich nweddig de Limbörgers oet öm hie 's op te litte bie dichzellef).

In dit fillempke wers se wie dat klink:


vanaaf 5:42 ongevaer

Limbörgers ervare de sjtwattwan es opvallend kort; Holländers ervare dat neet zö omdat 't veur hun gewoon de normale maneer is wao op se 'n klinker "wers" oet te sjpreke. Wat Limbörgers eigenlijk doon es se Hollisj kalle is de sjleeptwanne toepasse op de Nederlandse klinkers, en dat ervare vaol luu es zengerig (of zeiketig).

Nederlands:

Sorry, ik wil hier graag nog even op terugkomen want ik heb inmiddels op verschillende plekken een uitleg hiervoor gelezen en die vind ik erg interessant. Zangerigheid heeft volgens mij twee aspecten: het kan betrekking hebben op de toonhoogte (daar schrijf ik over in dat bericht), maar ook op wat anders: daar wil ik het nu over hebben.

Een van de interessantste taalkundige kenmerken van het Limburgs is dat het tot op bepaalde hoogte gebruik maakt van tonaliteit, dat wil zeggen dat je een klank op verschillende manieren kan uitspreken, en dat dit gevolgen heeft voor de betekenis. Ik zeg "beperkt" omdat Limburgs nou ook weer geen toontaal is, zoals bijvoorbeeld het Chinees; er zijn maar twee tonen, en bij veruit de meeste woorden maakt de toon geen betekenisverschil.

De toon wordt het meest gebruikt om enkelvoud en meervoud van elkaar te onderscheiden, neem bijvoorbeeld het woord "bein" (Nederlands: been).

Ein bein, twe bein.

Het enkelvoud heeft een sleeptoon, het meervoud een stoottoon.

Er zijn ook een aantal woorden waarbij het simpelweg verkeerd is als je niet de juiste toon gebruikt. Bijvoorbeeld:

Sjtein (plaatsnaam): stoottoon
Mief (NL: "stank"): sleeptoon
Penaanties (NL: "penalty's): sleeptoon
Bömke (NL: "kontje"): sleeptoon

In het algemeen is het zo dat veel Limburgse woorden met een sleeptoon worden uitgesproken, dit gebeurd onbewust (ik nodig de Limburgers uit om hier eens op te letten bij jezelf).

In onderstaand filmpje hoor je hoe dat klinkt:

vanaf 5:42 ongeveer

Limburgers ervaren de stoottoon als opvallend kort; Nederlanders ervaren dat niet zo omdat het voor hen gewoon de normale manier is waarop je een klinker "hoort" uit te spreken. Wat Limburgers eigenlijk doen als ze Nederlands praten is de sleeptonen onbewust toepassen op de Nederlandse klinkers, en dat ervaren veel mensen als zangerig (of zeikerig).

[VseslavBotkin]

Limburgs:
Alle tale verandere en dat is neet noodzakelijk get sjlechs. Mer bie 't Limbörgs is dat natuurlik waal zö, omdat de verandering hie inhilt dat 't Limbörgs sjteeds mjèr op 't Hollisj geit lieke. Bepaalde constructies, wäörd en eigenaardighede die kinmirkend zeen veur 't Limbörgs verdwiene ten bate van 't Sjtandaardnederlands. 't Eindsjation van dit proces is de vernietiging van 't Limbörgs. Dit weurt aoch waal dialeknivellering geneump, en op dizze maneer zeen sjtreektale op jel väöl plekke in Nederland verdwene en vervange door 'n regiolek (d.w.z. 'n accent en messjiens 'n paar verdwaalde wäörd die se op andere plekke neet wers).

Dialeknivellering is neet te sjtoppe, en dus is de oeteindelikke dwad van 't Limbörgs aoch neet te sjtoppe. D'r zeen allerlei factoren bie betrokke die väöle male sjterker en aanweziger zeen dan mien wil öm mien taal van verloedering en ondergang te besjerme. Luu kalle noe einmal mjèr Hollisj es plat, ze verhuuze oet 't dörp, de taal weurt minder (of verkjèrd) euvergedrage, sommige luu sjame zichzelf d'r zelfs veur en weigere öm 't nog langer te sjpreke.... De sjtreid dae ich hie-onder veur is vechte tege de baaikake. En in dae tragiek zit natuurlijk jel väöl sjwanheid. Althans, dat ervaar ich zö. Ze zigge waal 's, Holländers zeen nuchter, Limbörgers zeen romantisch, maar messjiens is dat te romantisch gedach.

't Vergete van de t-deletie
De meiste Limbörgse dialekte höbbe 'n väörrem van t-deletie, dat wil zigge dat d'r nwats 'n "t"-klank weurt gesjreve of oetgesjproke achter de litter f, g (of ch), k, p, s, x. Es se 't woord verbuigs (bv. es mjèrvoud) keump de "t" waal weer terruk. 't Afrikaans kint precies 'tzelfde versjiensel. Bie jel väöl Limbörgers geit dit al mis bie 't woord "dialek". In good plat wèrt dao gein "t" achter te koome. "Dialect" is Hollisj: neet doon. Sjus zö wie "heer kiekt" of "zie pakt". Sjaele zeik!*

*= tenzij dien dialek gein t-deletie kint, zö wie bie 'n aantal Noord-Limbörgse dialekte 't geval is.

Hollisje wäörd
Ein van de meis prominente en meis vervaelende gevollege van dialeknivellering is dat platte wäörd oet 't Limbörgs verdwiene. Ömdat veer deil oetmake van Nederland, ömdat jongere sjteeds mjèr verhuuze en in aanraking kome mit luu boete 't dörp, weurt de verleiding sjteeds grwàtter öm Limburgse wäörd (en oetdrökkinge) te vervange mit Nederlandse wäörd. De kins 't 'n bitsje vergelieke mit de maneer wao-op Holländers die väöl Ingelsj kalle inins allemaol Ingelsje wäörd en oetdrökkinge goon gebruuke terwijl dat gaaroets neet nweddig is. Ongeleufelik ljéllik. Hie onder 'n (neet oetputtende) lies van väölveurkomende Neerlandismes. Veul dich vrie öm dit aan te passe op dien eige plat (sommige deenger die ich Neerlandismes neum zeen ganse normale platte wäörd in bv. 't Venloos. Ich kom oet 't deepe Zuide).

*ANTI-NEERLANDISME AKTION!*
krant vs. gezèt
boodsjappe vs. kemissies
boodsjappetesj (boodschappentas) vs. carbas
zak vs. tuut
bord vs. teleur/telder/etc.
auto rieje (auto rijden) vs. auto (nog leever: "wage") vare
bedoele* vs. meine
proate vs. kalle
ich laop nao binne/boete vs. ich laop in/oet
weg vs. e-weg
vaker vs. deks/dekker/dùkker
jellemaol* (helemaal) vs. gaar/gaaroets
bienao* (bijna) vs. fast/vast
vork vs. versjèt
ich bin bang vs. ich höb angs
net vs. sjus
ver vs. wièt
d'r is* vs. 't gaef zich
ergere vs. sjaggenere
klaor vs. vaerdig
ziek vs. krànk
kont/köntje vs. vot/vötje (of "böm/bäömke"

*= neet altied neerlandismes, contexgeveulig

Verkjèrde mjèrvoudsväörming
Limbörgse grammair versjilt in väöl opzichte nogal van 't Hollisj. Mjèrvoudsväörming is hie 'n interessant veurbeeld van.

Zö wie ich in de veurige aflevering höb oetgelag maak 't Limbörgs gebruuk van tonaliteit; dit is ein maneer om 't mjèrvoud aan te geve. Sommige jong luu vervange 't mjèrvoud mit de twan door 'n soort nuuje väörrem dae beïnvloed is door 't Hollisj. Beveurbeeld:

Eine berreg, twè berreg

weurt:

Eine berreg, twè berrege

'n Andere maneer van mjèrvoudsväörming is door middel van 'n klankverandering mit umlaut. Dit kinne v'r natuurlik oet 't Duitsj.

Eine bal, twè böl

Aoch hie höbbe jong luu de neiging öm zellef mèr get te goon bedinke.

Eine bal, twè balle

Kwatsj!

'ne Voesregel veur taalveranderinge in 't Limbörgs: kees altied de optie dae 't wiètste van 't Hollisj aafsjteit. Neet ömdat v'r get tege 't Hollisj höbbe, mèr öm 't verdwiene van ozze taal aaf te remme.

*******

Nederlands:
Alle talen veranderen en dat is niet per sé iets dat slecht is. Maar bij het Limburgs is dat natuurlijk wel zo, omdat de verandering hier inhoudt dat het Limburgs steeds meer op het Nederlands gaat lijken. Bepaalde constructies, woorden en eigenaardigheden die kenmerkend zijn voor het Limburgs verdwijnen ten bate van het Standaardnederlands. Het eindstation van dit proces is de vernietiging van het Limburgs. Dit proces wordt ook wel dialectnivellering genoemd, en op deze wijze zijn streektalen op heel veel plekken in Nederland verdwenen en vervangen door een regiolect (d.w.z. een accent en misschien een paar verdwaalde woorden die je op andere plekken niet hoort).

Dialectnivellering is niet te stoppen, en dus is de uiteindelijke dood van het Limburgs ook niet te stoppen. Er zijn allerlei factoren bij betrokken die vele malen sterker en aanweziger zijn dan mijn wil om mijn taal van verloedering en ondergang te beschermen. Mensen praten nou eenmaal meer Nederlands dan plat, ze verhuizen uit het dorp, de taal wordt minder (of onjuist) overgedragen, sommige mensen schamen zich er zelfs voor en weigeren om het nog langer te spreken... De strijd die ik hier beneden voer is vechten tegen de baaikaken. En in die tragiek schuilt natuurlijk een zekere schoonheid; althans, dat ervaar ik zo. Men zegt wel eens dat Hollanders nuchter zijn en Limburgers romantisch zijn, maar misschien is dat te romantisch gedacht.

Het vergeten van de t-deletie
De meeste Limburgse dialacten hebben een vorm van t-deletie, dat wil zeggen dat er nooit een "t"-klank wordt uitgesproken of geschreven achter de letter f, g (of ch), k, p s of x. Als je het woord verbuigt (bv. als meervoud) komt de t wel weer terug. Het Afrikaans kent precies hetzelfde verschijnsel. Bij heel veel Limburgers gaat dit al mis bij het woord "dialek". In fatsoenlijk plat hoort daar geen "t" achter te komen. "Dialect" is Nederlands: niet doen. Net zoals "heer kiekt" (hij kijkt) of "zie pakt" (zij pakt). Onzin!*

* = tenzij jouw dialect geen t-deletie kent, zoals bij een aantal Noord-Limburgse dialecten het geval is.

Nederlandse woorden
Een van de meest prominente en meest vervelende gevolgen van dialectnivellering is dat platte woorden uit het Limburgs verdwijnen. Omdat wij deel uitmaken van Nederland, omdat jongeren steeds meer verhuizen en in aanraking komen met mensen buiten het dorp, wordt de verleiding steeds groter om Limburgse woorden (en uitdrukkingen) te vervangen met Nederlandse. Je kunt het een beetje vergelijken met de manier waarop Nederlanders die veel Engels praten plotseling allemaal Engelse woorden en uitdrukkingen gaan gebruiken terwijl dat helemaal niet nodig is. Ongelooflijk lelijk. Hier beneden een (niet uitputtende) lijst van veelvoorkomende Neerlandismes. Voel je vrij om het aan te passen op je eigen dialect (sommige zaken die ik Neerlandismes noem zijn hele normale platte woorden in het Venloos, bijvoorbeeld. Ik kom zelf uit het diepe Zuiden).

*ANTI-NEERLANDISME AKTION!*
krant vs. gezèt
boodsjappe vs. kemissies
boodsjappetesj (boodschappentas) vs. carbas
zak vs. tuut
bord vs. teleur/telder/etc.
auto rieje (auto rijden) vs. auto (nog liever: "wage") vare
bedoele* vs. meine
proate vs. kalle
ich laop nao binne/boete vs. ich laop in/oet
weg vs. e-weg
vaker vs. deks/dekker/dùkker
jellemaol* (helemaal) vs. gaar/gaaroets
bienao* (bijna) vs. fast/vast
vork vs. versjèt
ich bin bang vs. ich höb angs
net vs. sjus
ver vs. wièt
d'r is* vs. 't gaef zich
ergere vs. sjaggenere
klaor vs. vaerdig
ziek vs. krànk
kont/köntje vs. vot/vötje (of "böm/bäömke")

*= niet altijd Neerlandismes, contexgevoelig

Verkeerde meervoudsvorming
Limburgse grammatica verschilt in veel opzichten nogal van het Nederlands. Meervoudsvorming is hier een interessant voorbeeld van.

Zoals ik in de vorige aflevering heb uitgelegd maakt het Limburgs gebruik van tonaliteit; dit is één manier om het meervoud aan te geven. Sommige jonge mensen vervangen het meervoud met de toon door een soort nieuwe vorm die beïnvloed is door het Nederlands. Bijvoorbeeld:

Eine berreg, twè berreg

wordt:

Eine berreg, twè berrege

Een andere manier van meervoudsvorming is door middel van een klankverandering met umlaut. Dit kennen we natuurlijk uit het Duits.

Eine bal, twè böl.

Ook hier hebben jonge mensen de neiging om zelf maar iets te gaan bedenken:

Eine bal, twè balle

Een vuistregel voor taalveranderingen in het Limburgs: kies altijd de optie die het verste van het Nederlands afstaat. Niet omdat we iets tegen het Nederlands hebben, maar om het verdwijnen van onze taal af te remmen.

[VseslavBotkin]

Ik heb nog een aantal berichten die ik wil schrijven (waaronder één hele leuke over een Limburgs seperatist die Hollanders met de nazi's vergelijkt en drie boeken in eigen beheer heeft uitgegeven) maar ik ben op het moment helaas erg druk. Toch even dit korte bericht.

Ik kwam laatst dit filmpje tegen van de stadsomroep Roermond, waarin een gedicht van Rumi in het Roermonds dialect voorgedragen wordt.


Een heel mooi idee. Als reactie heb ik ook een gedicht naar mijn eigen dialect vertaald, "Wie die »wahre Welt« endlich zur Fabel wurde" van Friedrich Nietzsche.

Wie de "warre wereld" eindelik 'n fabel is gewoore.
door Friedrich Nietzsche, oet Götzen-Dämmerung, oder Wie man mit dem Hammer philosophirt

1. De warre wereld, beriekbaar veur de wieze, de vrome, de deugdelikke, - heer leef in dae wereld, heer is dae wereld.
(De ajdste väörrem van 't idee, redelik sjlöm, mäkkelik, euvertuigend. 'ne Ömkjèrring van de zin, "ich, Plato, bin de warheit").

2. De warre wereld, onbereikbaar veur noe, mèr belaof aan de wieze, de vrome, de deugdelikke (veur de zönner, dae boete deit)
(Veurtgang van 't idee, ze wört subtieler, verraojerlik, onbegriepelik - ze wört vroumisj, ze wört Christelik…)

3. De warre wereld, onberiekbaar, onbewiesbaar, onbelaofbaar, mèr es gedachte 'n trwas, 'n verplichting, 'n imperatief.
(In de kern de ouwe zon, mèr door nevel en scepsis gezeen; 't idee is subliem gewoore, bleik, noors, Königsbergsj.)

4. De warre wereld - onberiekbaar? In eeder geval, onberiek. En es onberiek aoch onbekind. Daoröm aoch neet trwastend, verlossend, verplichtend; wa kin os get onbekinds toe verplichte?

(Grieze mörrige. De jerste gaap van de reije. De hinnekräj van 't positivisme).

5. De warre wereld - 'n idee, dat nörges mjè good veur is, neet ins mjè verplichtend - 'n nutteloos, 'n euverboojig gewoore idee, en dus: 'n weerlèk idee. V'r sjaffe häör aaf!

(Heldere daag, ontbiet, terrukkjèr van de bon sens en de blieheit, Plato's sjaamrwad, duuvels lawäi van alle vrieje geiste).

6. De warre wereld höbbe v'r aafgesjaf: welke wereld blief euver? De sjienbare wellich? … Mèr nei! Mit de warre wereld höbbe v'r aoch de sjienbare aafgesjaf!

(Middig, aogenblik van de kortste sjaem, einde van de langste fout, wagtepunt van de minsjheit: INCIPIT ZARATHUSTRA.).