Freethinker.nl

Zoals bekend maak ook ik me druk om de waarde van 'gevoel'. Vergeet niet dat een belangrijk deel van ons geluk wordt bepaald door ons 'gevoel'. Als je altijd rationeel handelt wordt je daar naar mijn ogen niet gelukkiger van. Ik heb rationeel gezien geen behoefte aan veel materiële zaken. Toch geeft het me een goed gevoel om ze te bezitten. Om je goed te voelen moet je soms naar je gevoel handelen.

Oh, en jouw gevoel is niet jouw gedachte? Lijkt me een zeer schizofrene gedachte.

Lijkt me eerder om in jouw woorden te blijven schizofreen wanneer je gedachten en gevoelens niet uit elkaar kunt houden. En nee mijn gevoel is niet mijn gedachten.

Ik heb het niet over instinctieve reacties.

Nee je had het over gevoel zonder argumenten die naar je zelf zegt vaak een van de slechtste leidraden zou zijn voor menselijk gedrag.

Je schtreef

Sterker nog, gevoel (zonder argumenten) is, naar mijn bescheiden mening, vaak een van de slechtste leidraden voor menselijk gedrag. Na een tijdje over dit onderwerp door te hebben gedacht kwam ik tot de volgende tweedeling:
* Gevoel gebruikt om bepaald gedrag te rechtvaardigen of te billijken
* Gevoel gebruikt als middel van kennisvergaring

1 Men zou gevoel gebruiken om een bepaald gedrag te rechtvaardigen. Van welk menselijk gedrag er hier sprake is kan ik slechts gissen. Het zal dan wel een gevoel of eerder een emotie zijn welk men niet onder de juiste woorden kan brengen. Als men zich rechtvaardigt of iets billijkt lijkt mij eerder dat men dan moet hebben nagedacht waarom men zo handelt.
2 Natuurlijk kan men gevoel als kennisvergaring gebruiken. Het verstand vergaard nu eenmaal via zijn zintuigen kennis van bepaalde zaken. De zintuigen zijn nu eenmaal bij de mens aan het denkvermogen gekoppeld om het zo maar eens te zeggen.

Waarom niet? Als er werkelijk een significant effect te meten is dmv intuïtie dan lijkt mij dat dat o.a. op deze manier meetbaar moet kunnen zijn.

Nee de intuïtie is voor heel iets anders bestemd dan het spel balletje balletje en al die flauwe kul.
Intuïtie ligt op een heel ander kennisterrein.

Zullen we ons houden aan de definitie van Van Dale:
in·tu·ï·tie (de ~ (v.), ~s)
1 inzicht zonder nadenken => feeling, instinct

Mag je echter zonder zijn verstand te gebruiken om na te denken over zaken werkt de intuïtie niet.
De intuïtie heeft te maken met zuiver denken en zuiver gevoel. Denken en gevoelens die niet besmet worden door eigenbelang eerzucht egoïsme enz.

tot welke significante inzichten ben jij door intuitie gekomen?

Daar wijd ik niet over uit.

Uit neurologisch onderzoek is bekend dat een religieus gevoel op te wekken is door activering van een bepaald hersendeel. Op vergelijkbare wijze zijn ook NDE op te wekken. Het is geenszins zo dat er een leven na de dood is als een patient een NDE ervaart.

Natuurlijk kan men gevoelens opwekken als men de juiste snaar raakt. Daar heb je geen uitwendige stimulatie van een bepaald hersendeel voor nodig. En nee het is geenszins zo dat er een leven na de dood zou zijn als de een of de ander ervaringen op dit gebied opdoet.
Voor mij echter staat het vast net door mijn ervaringen op dat gebied, en voor velen met mij.
Ik heb geen neurologische cirkelredenaties nodig om mij van het tegendeel te overtuigen.
Net zo goed als het voor hen die de cirkelredenaties van de verklaringen van de onderzoeken al moet men er een nieuw zintuig bij gaan verzinnen om het te verklaren aannemen en overtuigd kunnen zijn van de juistheid zo is het ook voor hen die uit ervaring weten.

Op min of meer vergelijkbare wijze kan je dit probleem ook zien in de wetenschap. Als iedereen opgroeit met het idee fixe dat de aarde plat is, want met voelt dat de aarde plat is, kan bedriegt ons gevoel ons eigenlijk. Iedereen (okee, enkele uitzonderingen daargelaten) weet inmiddels dat de aarde een geodische vorm heeft, bij goede benadering een bol. Toch zou iemand die overtuigd is van de bolvorm van de aarde in een samenleving waar iedereen ervan overtuigd is dat de aarde vlak is veel hinder van zijn opvattingen krijgen. Waarom? Omdat “iedereen” inmiddels overtuigd is van de bolvorm van de aarde en al van jongs af aan leert dat zijn gevoel van een vlakke aarde maar schijn is.

Die idee fikse ontstaat door dat men niet juist waarnam. Als de aarde plat zou zijn zou men geen ronde horizon kunnen waarnemen. IK heb nog geen mens horen zeggen dat men voelt dat de aarde plat zou zijn. De verkondiging dat de aarde plat zou zijn is te daken aan het niet begrijpen van de oude symboliek die in de bijbel staat. Dat was echter niet wereldwijd. . Zelfs in Plato word er over de ronde en niet de platte aarde gerept. Ook in de Rig Weda word er van een bolvorm gesproken. Kennis ging verloren om ze later weer te hervinden echter nu door de moderne wetenschap die daarmee oude wijn in nieuwe zakken deed. En natuurlijk kunnen je gevoelens je bedriegen als je het verstand niet gebruikt.

Opmerkelijk is met betrekking tot gevoel of intuïtie ook het volgende: bij het tv-programma Blik op de Weg laten ze deelnemers een testparcours vier keer rond rijden en elke keer met vergelijkbare snelheid. Echter, bij de vierde keer plaatsen ze plotseling een wiegje met een pop op de route. Als intuïtie goed zou werken, zou men kunnen verwachten dat men van te voren aanvoelt of er een wiegje staat of niet en daarop kan men anticiperen. Het opmerkelijke is dat de meeste deelnemers hier dus niet goed op kunnen anticiperen en hun intuïtie dus schijnbaar helemaal niet goed werkt.

Ook dit heeft niets met intuïtie te maken . Ik krijg de indruk dat je de intuïtie hier verward met alert zijn.
Zo zijn er tal van experimenten geweest over hoe snel een mens geconditioneerd is.
Men liet b.v. mensen een streep trekken en als er een licht ging branden kregen ze een lichte elektrische schok die een beetje pijnlijk aanvoelde waardoor de streep niet meer recht werd getrokken.
Men herhaalde dit experiment en na een paar keer kwam er geen schok bij het licht toch trokken de meeste van hun geen rechte lijn meer omdat zij verwachtte dat de schok zou komen.
Nu het merendeel van deze mensen verwachtte ook niet dat er een wieg op de weg zou worden geplaatst.

Sararje schreef:Onlangs had ik een discussie met een paar mensen over “gevoel”. Zuiver gevoel (dus zonder verdere argumenten), zo zeiden ze, was in bepaalde specifieke gevallen een goede leidraad om je leven mee in te richten. Ik was het hier niet mee eens. Sterker nog, gevoel (zonder argumenten) is, naar mijn bescheiden mening, vaak een van de slechtste leidraden voor menselijk gedrag.

Wat us gevoel zonder argumenten, uiteindelijk zal een mens zijn gevoel altijd vertalen in de concepten die hem / haar zijn aangeleerd, zo kan men simpelweg niet handelen op enkel gevoel, wat is er dan te handelen?

Na een tijdje over dit onderwerp door te hebben gedacht kwam ik tot de volgende tweedeling:
* Gevoel gebruikt om bepaald gedrag te rechtvaardigen of te billijken
* Gevoel gebruikt als middel van kennisvergaring

Gesteld dat alles begint met een overtuiging, begonnen met een slecht gevoel (je ziet dat gevoel al is vertaald in een concept) of goed gevoel (ook al weer vertaald in een concept) dan nog zal handelen uit gevoel de nodige rationele overwegingen vergen. Zo kan je op die twee punten uitkomen, maar legio meer. Heelaas kunnen wij mensen a.d.h.v. slechte informatie een nadelige afweging maken.

Om met de laatste te beginnen: vaak wordt gevoel als middel of argument van kennisvergaring gebruikt om abstracte begrippen zoals god, leven na de dood of liefde te rechtvaardigen en te ondersteunen. Immers, het argument “Ik voel dat er iets is dat boven ons staat, dus dat is god, dus god bestaat” of “Ik voel liefde voor persoon X, dus liefde bestaat”

Probleem is nog steeds dat wij alle concepten van taal en dus beredenerend vermogen hebben aangeleerd, dus ook de concepten waarmee men gevoel omschrijft. Gevoel enkel en alleen tot waarheidcriteria te komen bevestigen dogma's en zijn vaak circelredernaties. Je ziet nu dus ook dat er wel een rationele afweging volgt, maar het is een dogmatische circelredernatie. Bijvoorbeeld, zou de liefde er ook zijn zonder wederkeerigheid, weet niet, heb dan nooit liefde gevoeld.

Het lijkt mij dat gevoel en emotie belangrijke instrumenten zijn, maar de contradictoire instelling, dat gevoel en emotie gescheiden zijn, of dat er zoiets als zuiver gevoel zou betaan mag van mij op de helling. Immers onze manier van taalgebruik, en dus ons vermogen tot redernatie en dus vermogen tot beschrijving zijn aangeleerde concepten....

Jessy schreef: Intuïtie is een rechtstreeks weten zonder tussenkomst van het denkvermogen.
Intuïtie heeft wel het denkvermogen nodig om de intuïtie te demonstreren.

Intuïtie bestaat dus eigenlijk niet?
--------
EDIT
Sararje: Gerben beschrijft wat mij gisteren niet lukte.

Je gevoel is m.i. gewoon nodig om goed in je vel te zitten.

Gevoel is verder voor een behoorlijk deel verklaarbaar, zoals Moody Blue net al noemde. Zo is het voorbeeld 'relaties', dat gisteren genoemd werd, evolutionair verklaarbaar. Toch is daar geen sprake van tussenkomst van argumenten.
In de praktijk van het dagelijks leven wordt dit mechanisme overigens vrijwel altijd aangemerkt met het label 'gevoel'. En dat lijkt me legitiem, als ik de definitie van Van Dale eens zie:

ge·voel (het ~)
1 het vermogen om stoffelijke voorwerpen of druk- en pijngewaarwordingen te herkennen, te voelen => tastzin
2 (~ens) wat men voelt, de lichamelijke gewaarwording van het voelen
3 vermogen om iets aan te voelen
4 wat men innerlijk gewaarwordt => sentiment

Gevoel, zo omschreven lijkt me een prima leidraad, aangezien het de mechanismen achter gevoel weerspiegelt.

Gesteld dat alles begint met een overtuiging, begonnen met een slecht gevoel (je ziet dat gevoel al is vertaald in een concept) of goed gevoel (ook al weer vertaald in een concept) dan nog zal handelen uit gevoel de nodige rationele overwegingen vergen. Zo kan je op die twee punten uitkomen, maar legio meer. Heelaas kunnen wij mensen a.d.h.v. slechte informatie een nadelige afweging maken.

We hebben het over overwegingen die uitsluitend op basis van gevoel worden gemaakt.

Probleem is nog steeds dat wij alle concepten van taal en dus beredenerend vermogen hebben aangeleerd, dus ook de concepten waarmee men gevoel omschrijft. Gevoel enkel en alleen tot waarheidcriteria te komen bevestigen dogma's en zijn vaak circelredernaties. Je ziet nu dus ook dat er wel een rationele afweging volgt, maar het is een dogmatische circelredernatie. Bijvoorbeeld, zou de liefde er ook zijn zonder wederkeerigheid, weet niet, heb dan nooit liefde gevoeld.Think

Om die reden moet je voor fatsoenlijke toetsing van je argumenten het toetsen anders blijf je in zelfbevestiging rondhangen idd.

Ik heb het erover dat dat een contradictie is, besluiten uitsluitend op gevoel nemen, je zal altijd aangeleerde concepten nodig hebben voor een besluit.

Tuurlijk heb je die nodig maar de meeste drogredeneringen zijn gebaseerd op logica en (gevoel voor) logica is aangeleerd maar is bij elk mens in meer of mindere mate altijd aangeleerd maar onafhankelijk van de mens lijkt me.

Nou ja, logica is een direct component uit het aanleren van taal en omgang. Intereant zijn bijvoorbeeld wolfskinderen die tot hun puberteit opgesloten zitten in een donkere kamer. Deze kinderen zijn dus omgang, taal etc. ontbroken op brute wijze. Het mensenbrein functioneert in die jaren anders, en is puur gericht op aanleren van deze conceptern. het blijkt dan ook vrijwel onmogelijk deze kinderen nog iets aan te leren aat staan logische concepten. Ik heb het liever over "minder overdacht" en "meer overdacht" aangaande impulief gedrag, ook het laatste is natuurlijk een waardeoordeel.

Inituïtie plaats ik liever in de wat oudere gedeeltes van onze herenen en is vitaal om te overleven. Intuïtie (voorgevoel) is niets meer dan een gedeelte in onze hersenen dat vanuit ervaring ons probeert in te geven wat goed of slecht is. Het preekt voor zich dat wij liever onthouden wanneer on intuïtie gelijk had dan ongelijk. New age aanhangers plaatsen zo een basaal evolutionair gedeelte van onze hersentjes op een mystiek niveau, intuïtie zou je kennelijk altijd moeten volgen, ik geef het ze te doen!

Het idee van wolfskinderen vind ik een heel leuke maar dat zijn mensen met een heel andere ontwikkeling en daardoor geestelijke vermogens dan alle andere mensen. Ik vermoed dat dit de spreekwoordelijke rode haring voorbeelden zijn.
Over je analyse van intuïtie ga ik in mee, maar volgens mij heb ik dat al gezegd.

Sararje: Gerben beschrijft wat mij gisteren niet lukte.
Je gevoel is m.i. gewoon nodig om goed in je vel te zitten.

Fijn, maar dat leidt tot een heel groot probleem vermoed ik. Als iedereen zou doen wat hem of haar goed dunkt om daartengevolge goed in hun vel te zitten, loop je tegen het volgende probleem op: stel ik ben een pathologische leugenaar (daar kan je weinig aan doen, dat is een afwijking in je geestesgesteldheid tov anderen) dan lieg ik willens en wetens om lekker in mijn vel te zitten. Dat ik door dit pathologisch liegen anderen soms ernstig kan benadelen (bijv. omdat ik vertrouwen schaad) besef ik als pathologisch leugenaar niet of nauwelijks. (precies waarom pathologische leugenaars enorm karakterslopend zijn voor hun omgeving). Jouw analyse dat als iedereen zijn gevoel zou volgen, iedereen goed in zijn vel zou zitten gaat op dit soort punten dus ernstig de mist in.

Gevoel is verder voor een behoorlijk deel verklaarbaar, zoals Moody Blue net al noemde. Zo is het voorbeeld 'relaties', dat gisteren genoemd werd, evolutionair verklaarbaar. Toch is daar geen sprake van tussenkomst van argumenten.
In de praktijk van het dagelijks leven wordt dit mechanisme overigens vrijwel altijd aangemerkt met het label 'gevoel'. En dat lijkt me legitiem, als ik de definitie van Van Dale eens zie:

ge·voel (het ~)
1 het vermogen om stoffelijke voorwerpen of druk- en pijngewaarwordingen te herkennen, te voelen => tastzin
2 (~ens) wat men voelt, de lichamelijke gewaarwording van het voelen
3 vermogen om iets aan te voelen
4 wat men innerlijk gewaarwordt => sentiment

Gevoel, zo omschreven lijkt me een prima leidraad, aangezien het de mechanismen achter gevoel weerspiegelt.

Zie het voorbeeld van Niels Bohr en Albert Einstein, het kan een hulpmiddel zijn maar niet meer dan dat. Het kan niet als zuivere leidraad dienen want dan krijg je dus precies het probleem wat ik schetste.

En intuitie? Is dat een gevoel? Voel je aan of iemand deugt - of vooral als iemand niet deugt? Of doe je dat toch grotendeels door ratio?
Ik denk niet dat gevoel een slechte raadgever is. In de meest voorkomende gevallen blijkt mijn gevoel, wat zich het eerst manifesteert te stroken met mijn ratio achteraf en zolang dat het geval is, blijf ik daarop vertrouwen. Ik betwijfel of iemand die het gevoel uitschakelt beter af zou zijn dan de dogmatisch gelovige die zijn ratio keer op keer buiten spel laat.

Gerben schreef:Zoals bekend maak ook ik me druk om de waarde van 'gevoel'. Vergeet niet dat een belangrijk deel van ons geluk wordt bepaald door ons 'gevoel'. Als je altijd rationeel handelt wordt je daar naar mijn ogen niet gelukkiger van. Ik heb rationeel gezien geen behoefte aan veel materiële zaken. Toch geeft het me een goed gevoel om ze te bezitten. Om je goed te voelen moet je soms naar je gevoel handelen.

Het is HEEL RATIONEEL om rekening te houden met je gevoelens en de gevoelens van anderen. Iemand die nooit rekening houd met het gevoel is dus (op dat punt) niet rationeel, óf hij is autistisch.

Vriendelijke groet.

Sararje schreef:Het idee van wolfskinderen vind ik een heel leuke maar dat zijn mensen met een heel andere ontwikkeling en daardoor geestelijke vermogens dan alle andere mensen. Ik vermoed dat dit de spreekwoordelijke rode haring voorbeelden zijn.

Ik denk dat je dan het punt mist, deze kinderen is op jonge leeftijd het aanleren van taal, communicatie vrijwel geheel ontzegt. Juist op de leeftijd dat mensen dat moeten leren. Op veel te late leeftijd zijn ze uit die verschrikkelijke ellende gehaald. De hersenstructuur van jonge kinderen is anders, en één van de zaken die kinderen jong te horen leren is taal en communicatie. Het eindigt dus in mensen met een zeer verstoort gevoel van logica, immers de tijd dat taal, rede en dus logica de belangrijkste impuls had moeten wezen is weggewist. Zonder taal en communicatie geen logica. Onnodig om te zeggen dat verbanden zien, gevoelens uiten, of zelfs begrijpen heel anders plaatsvind. Waarom is dit een rode haring begrip, het duid des te meer aan dat menselijk gevoel uitgedrukt wordt in concepten, taal. En wanneer dit verstort is is het gevoel uiteraard ook verstoord. Zo is duidelijk te zien dan "zuiver gevoel" al een contradictie in zichzelf is, immers, "zuiver" is ook een concept. En in dit geval gewoon een subjectief waardeordeel geuit met taal, dus geuit met iets aangeleerds......

insomnia schreef:En intuitie? Is dat een gevoel? Voel je aan of iemand deugt - of vooral als iemand niet deugt? Of doe je dat toch grotendeels door ratio?
Ik denk niet dat gevoel een slechte raadgever is. In de meest voorkomende gevallen blijkt mijn gevoel, wat zich het eerst manifesteert te stroken met mijn ratio achteraf en zolang dat het geval is, blijf ik daarop vertrouwen. Ik betwijfel of iemand die het gevoel uitschakelt beter af zou zijn dan de dogmatisch gelovige die zijn ratio keer op keer buiten spel laat.

Begrijp wat je bedoeld.
Ik zie dit als een indrukgewaarwording welke mij iets bemiddeld. Ik zie dit niet als intuïtie meer als een instinctieve gewaarwording een reactie op iets, in mijzelf, welk mij voor iets waarschuwt. 40 jaar geleden kwam dacht ik ondanks deze waarschuwing . dat ik het niet maken mensen “buiten spel “te zetten alleen maar omdat ik voelde en wist ga er niet mee in zee.

Steeds echter kwam ik bedrogen uit wat mij de vaste overtuiging gaf te luisteren naar mijzelf als mij deze “gevoelsindruk” wordt bemiddeld En inderdaad klopte mijn gevoelsindruk achteraf steeds met mijn ratio.

Sararje schreef: * Gevoel gebruikt om bepaald gedrag te rechtvaardigen of te billijken

Er zijn vele voorbeelden te noemen waarbij ik het gevoel gebruik om bepaald gedrag te rechtvaardigen of te billijken. Het meest duidelijke gevoel dat ik nu als voorbeeld wil nemen, is het gevoel dat ik kan krijgen in mijn onderbuik. Het is dan alsof mijn maag omdraait. Vaak zeer onheilspellend.
Meestal zie ik dit gevoel als waarschuwend: "Dat wat je nu van plan bent te gaan doen ga je niet leuk vinden."
Dit gevoel heeft me denk ik beschermd voor gevaarlijke situaties die ik omzeilde door te luisteren naar dat gevoel. In andere gevallen, waarin ik het negeerde, was daadwerkelijk sprake van een nare ervaring of gevaarlijke situatie.

Sararje schreef: * Gevoel gebruikt als middel van kennisvergaring

Dit gevoel ken ik ook en bij afwezigheid van kritische beschouwing kan het zeer misleidend of misplaatst zijn. Als voorbeeld noem ik ervaringen die ik opdeed in psychoses, welke ik bestempelde als godservaringen. Ik was er zeker van dat ik god had ervaren in die psychoses, mijn gevoel wees me daarop en het bracht me tot stellige zekerheid omtrent die godservaringen. Misschien net zo overtuigend als een Near Death Experience. Het levensechte aan die ervaring gaf me het gevoel dat het allemaal ook werkelijk zo is. Het verstand echter zorgde voor een kritische beschouwing (en natuurlijk ook Freethinker had hier deel aan). Ik ging vraagtekens zetten bij mijn 'godservaringen' en ging steeds meer inzien dat mijn brein me zou kunnen hebben misleid. De kritische beschouwing is noodzakelijk bij dit gevoel.
Gevoel dat gebruikt wordt als middel van kennisvergaring (zonder kritische beschouwing) zie ik als een stuurloos en gevaarlijk onderdeel van mijn wezen.

Meer over wolfskinderen:
http://pedagogiek.net/content/artikel.p ... ubriekID=2

Op die site het volgende:
Een onderzoek over 31 wilde kinderen (Zingg, 1941), wijst uit dat wolfskinderen opmerkelijke overeenkomsten vertonen. Ze huilen en lachen bijvoorbeeld nooit, dit zijn duidelijk aangeleerde eigenschappen. Ook de seksuele lusten tijdens en na de puberteit ontbreekt bij vrijwel alle wolfskinderen. Wolfskinderen hebben meer eigenschappen gemeen. Ze zien goed in het donker, ze hebben een sterk reukvermogen en een voorkeur voor de kleur rood. Kinderen opgevoed door dieren kenmerken zich daarnaast vaak door op handen en voeten te lopen, bladeren of rauw vlees te eten, hun tanden aan botten te scherpen en hun weigering kleding te dragen.

De eerste drie levensjaren van een kind zijn van cruciaal belang voor de ontwikkeling van het brein. Het menselijk brein is namelijk nog niet helemaal ontwikkeld als het kind geboren wordt. In een "omgevingsloze wereld" krijgt het brein geen kans om "wakker" te worden. Sterker nog, wanneer het brein geen kans krijgt zich in de eerste drie levensjaren te ontwikkelen met behulp van omgeving zal dit nimmer hersteld kunnen worden. Het is een onomkeerbaar proces (Human Environmental Sciences, 2001). Dit komt het meest tot uiting bij de ontwikkeling van taal. Taalontwikkeling is wel genetisch bepaald maar zonder omgeving kan deze niet tot uiting komen. Wanneer kinderen de leeftijd van drie jaar hebben bereikt, zijn zij nooit meer in staat volledig een taal te leren.

Emotieherkenning is aangeboren maar de omgeving is noodzakelijk om deze ontwikkeling tot uiting te laten komen. Een zuigeling herkent bijvoorbeeld al in een zeer vroeg stadium verschillende emotionele gezichtsuitdrukkingen. Als een baby geen gezichtsuitdrukking ziet kan het dus niet leren wat de verschillende emoties zijn.

Conclusie

Een mens is zonder sociale omgeving niet in staat zich goed te ontwikkelen. Het brein van de mens heeft menselijke interactie nodig om zich na de geboorte verder te ontwikkelen. Deze ontwikkeling is een levenslang en onomkeerbaar proces.
Wanneer een mens op latere leeftijd zijn of haar sociale omgeving verliest, kan dit leiden tot het verlies van veel aangeleerde vaardigheden en opgedane kennis. Ontwikkeling is dus geen stabiel proces maar moet levenslang gestimuleerd worden door de sociale omgeving.
Kinderen uit achterstandswijken die ernstig verwaarloosd worden, vertonen vaak soortgelijke kenmerken als de "echte" wolfskinderen. Deze kinderen kunnen daarom beschouwd worden als moderne wolfskinderen.
Wie weet ontdekt de wetenschap ooit een manier om wolfskinderen op latere leeftijd te kunnen helpen in de ontwikkeling. Of dit mogelijk is, gezien de cruciale noodzaak van omgevingsinvloeden in de eerste drie levensjaren, blijft de vraag.