Het probleem van Jerom

[Boskabouter]

Ik heb mijn zoon wel eens getracht uit te leggen wat er zo lastig is aan almachtige goden, door de vergelijking met Suske en Wiske te maken. Het mooie van series, inclusief films en stripboeken, is dat keuzes van de auteur verregaande gevolgen kunnen hebben die niet meer te herstellen zijn.

We vinden een verhaal pas boeiend, goed, spannend, ontroerend, als er ontwikkeling in zit. Bij voorkeur een "probleem" dat door de hoofdpersonen opgelost wordt. Het mag voorspelbaar zijn, absurd, wat dan ook, maar als probleem en oplossing ontbreken hebben we geen verhaal. En als ze niet inleefbaar zijn, als we niet mee kunnen voelen met de probleemoplosser, dan is het een slecht verhaal.

Soms, heel soms, introduceren (niet al te goede) vertellers echter een soort instant-oplossing-voor-altijd. Een bekend voorbeeld is Willy Vandersteen die in De Dolle Musketiers het personage Jerom introduceerde. Zijn enige zwakheid was zijn liefde voor het popje van Wiske, Schanulleke. In zijn debuut-album was Jerom nog de vijand van Suske en Wiske, en leverde daardoor best een amusante bijdrage aan het verhaal. Echter, in alle volgende albums is Jerom lid van de club. En daarmee maakte Vandersteen het zichzelf extreem moeilijk. Al te sterke, machtige, onkwetsbare personages zijn simpelweg niet leuk. Ze verpesten je verhaal, breken de spanningsboog af, etc.

Wat je in de albums met Jerom dan ook iedere keer, tot vervelens aan toe, ziet, is dat Jerom door een of andere absurde reden van het toneel verdwijnt. We kunnen immers niet geloven in een Jerom die toch maar niet oersterk en onkwetsbaar is. Maar we kunnen evenmin leven met een Jerom die toekijkt en niet helpt. Maar we willen wel een boeiend verhaal. Jerom moet dus weg. In de loop van de albums zie je (studio) Vandersteen vooral creatiever worden in het kwijt spelen van Jerom. Hij wordt betoverd, verliefd, gechanteerd, vergiftigd, noem maar op. Maar sinds De Dolle Musketiers moet vooral veel energie worden gestoken in Jerom uit het verhaal halen.

Je ziet ditzelfde verschijnsel sterk terug in de godenverhalen. Eerst viel dat wel mee, je had stamgoden, weergoden, boomgoden, zeegoden, en die waren eigenlijk vooral erg menselijk. Dat levert prachtige, boeiende verhalen op. Zeus die zich verandert in een zwaan, met een dame copuleert, en bij thuiskomst staat zijn vrouw al met de deegroller op hem te wachten. Romantiek, spanning, sensatie. Maar vooral een verhaal, hoe absurd ook, dat geloofwaardig is. Als verhaal.

Uit die gezellige goden-chaos kwam op enig moment een Jerommeke naar voren: de Jerom van Abraham, Isaak en Jacob. Hij begon nog als gewone stamgod, maar al snel werd hij, door allerlei praktische omstandigheden zoals het verlies van zijn beeld (wat voor goden erg slordig was in die tijd), de enige godheid. En dat betekende dat hij almachtig moest worden, om geloofwaardig te blijven: Jerom was geboren.

Alleen, Jerom is saai. En hij verpest ieder verhaal waarin hij optreedt met zijn almachtige saaiheid. Dus je ziet ook daar de methode Vandersteen: steeds creatievere oplossingen om de Jerom-God uit het verhaal te schrijven.

Dat leverde drie-en-een-halve varianten:

Jerom doet niks, want hij is boos op ons. Hij zou wel voor ons willen zorgen enzo, maar ja, we houden ons niet aan de regels, dus hij is boos. Ooit zal Jerom niet meer boos zijn, en dan krijgen we Jeruzalem van hem cadeau. Tot die tijd moeten we vooral zijn regels goed toepassen en niet te veel klagen.

Jerom heeft een methode ontdekt om minder saai te worden. Hij is normaal geworden, gewoon, mens zoals jij en ik. Zo kon hij tenminste weer mee doen in verhalen. En inspiratie zijn voor nog veel meer verhalen. De consequentie is natuurlijk wel dat hij niet meer echt goed de goden-dingetjes kan doen, dus die doen we voortaan zelf. Kunnen we ook best.
(methode half: en als we dan toch graag een god hebben, dan doen we dat gewoon met een nieuw meergodendom, maar dat noemen we heiligen!)

Jerom is inderdaad Heel Erg Machtig, en hij kan alles, maar hij heeft gewoon niet zoveel zin in ons. Daarom heeft hij een soort woordvoerder aangewezen, Mo, en die vertelt een compleet onbegrijpelijk verhaal over Jerom. Nu is Jerom niet meer de hoofdpersoon, maar wij zijn de hoofdpersonen geworden. En het probleem van ons verhaal: begrijpen wat Jerom nou eigenlijk echt wil, op basis van de raadsels van Mo.

[Maria]

Ben ook een tijd gek geweest op Suske en Wiske verhalen, en altijd dacht ik weer:
Elke keer haal ik er weer wat uit voor een beetje meer begrip van ons mensen.
En iedereen haalt er zijn eigen verhaal uit.
Deze had ik nog niet bedacht.

Bijzonder goede en leesbare metafoor.

[The Black Mathematician]

Mooie en treffende vergelijking inderdaad.

[Rereformed]

Erg goed doordacht.

[doctorwho]

Ben met Moe Mie mee (de malle mergpijp)

[gerard_m]

Ik vind het ook een hele mooie metafoor.

Je kunt er nog wel wat andere varianten bijbedenken dan de 3 die je noemt.
Zodra Jerom ingrijpt, is het verhaal verpest, de spanning is eruit. Als het verhaal zelf zinvol is (wat de meeste gelovige zullen vinden) en Jerom wil dat zo houden, kan Jerom dus niet anders dan zich er niet te veel mee bemoeien.

[Boskabouter]

Ik vind het ook een hele mooie metafoor.

Je kunt er nog wel wat andere varianten bijbedenken dan de 3 die je noemt.
Zodra Jerom ingrijpt, is het verhaal verpest, de spanning is eruit. Als het verhaal zelf zinvol is (wat de meeste gelovige zullen vinden) en Jerom wil dat zo houden, kan Jerom dus niet anders dan zich er niet te veel mee bemoeien.

Probleem daarvan is dat Jerom niet langer een personage in een verhaal is, maar minstens ook nog bewust is van dat feit. Grappig genoeg is dat zeldzaam, zeker in strips, maar juist bij Suske en Wiske komt dat wel vaker voor. Dus wat dat betreft zou het wel kunnen.

Maar wat, wat mij betreft, in deze metafoor wel cruciaal is, is dat niet Jerom, maar studio Vandersteen de verteller is. Zoals ook in judaisme, christendom en islam niet Jahweh/God/Allah de verteller is, maar personage, verteld door "studio Woestijvolk"

[gerard_m]

Maar wat, wat mij betreft, in deze metafoor wel cruciaal is, is dat niet Jerom, maar studio Vandersteen de verteller is.

Heel soms grijpt Willy Vandersteen ook zelf in om de verhaallijn te laten doorgaan. Als je deze leest, kan dat eigenlijk niet: de schrijver springt ineens het verhaal in en alles wat tot dan toe was gebeurd is verdwenen. Hoewel het nog creatief wordt opgelost, door van het verhaal een vrolijke droom te maken.

[Boskabouter]

Dat is een aparte ja. Vandersteen / Suske en Wiske is best bijzonder, verteltechnisch gezien.

[Bumblebee]

Erg leuke en rake vergelijking.

Uit die gezellige goden-chaos kwam op enig moment een Jerommeke naar voren: de Jerom van Abraham, Isaak en Jacob. Hij begon nog als gewone stamgod, maar al snel werd hij, door allerlei praktische omstandigheden zoals het verlies van zijn beeld (wat voor goden erg slordig was in die tijd), de enige godheid. En dat betekende dat hij almachtig moest worden, om geloofwaardig te blijven: Jerom was geboren.

Waarom leidt verlies van beeld tot Almacht?

Ow en sorry voor de topic-kick van een half jaar oud.

[Maria]

Waarom leidt verlies van beeld tot Almacht?

Dat is niet wat er staat geschreven.
Het is zelfs slordig, staat er, want het leidt wel (mi.) tot verlies aan geloofwaardigheid, als hij niet de bovennatuurlijke baas is van een bepaald aspect binnen leven en dood, (het toonbeeld van) zoals alle op dat moment bestaande goden.

Door hem alle specifieke aspecten te ontnemen, maar hem wel boven alles te stellen, is er een juist almachtige god gecreëerd, daar hij de baas van alles is en dus eigenlijk de enige god.

Jerom heeft naar mijn idee ook geen bepaalde eigen karaktertrekken, voorkeuren voor mensen en sterke meningen, (ik kan me vergissen en iets over het hoofd zien), maar kan met iedereen en alles door één deur zolang ze het verhaal niet bedreigen.

Ow en sorry voor de topic-kick van een half jaar oud.

Misschien wel zo goed, want ik denk dat we nog lang niet zijn uitgepraat over Jerom.

[Boskabouter]

Scherper dan ik het zelf zou hebben gezegd mooi!

[Bumblebee]

Dat is niet wat er staat geschreven.
Het is zelfs slordig, staat er, want het leidt wel (mi.) tot verlies aan geloofwaardigheid, als hij niet de bovennatuurlijke baas is van een bepaald aspect binnen leven en dood, (het toonbeeld van) zoals alle op dat moment bestaande goden.

Door hem alle specifieke aspecten te ontnemen, maar hem wel boven alles te stellen, is er een juist almachtige god gecreëerd, daar hij de baas van alles is en dus eigenlijk de enige god.

Je hebt gelijk, dank je.

Jerom heeft naar mijn idee ook geen bepaalde eigen karaktertrekken, voorkeuren voor mensen en sterke meningen, (ik kan me vergissen en iets over het hoofd zien), maar kan met iedereen en alles door één deur zolang ze het verhaal niet bedreigen.

Wat voor figuren of wendingen zouden het verhaal nog meer kunnen bederven naast Jerom en z'n almacht zelf? Als iemand zijn intrede doet en Jerom treedt tegen hem op, heb je juist wel een verhaal dus ik kan me er wat moeilijk een voorstelling van maken.

[Jinny]

Nee, want Jerom slaat de verhaallijn dood door zijn optreden.....
Immers, door de angel uit het gevaar te halen zijn er geen vragen meer....

[Boskabouter]

Wat voor figuren of wendingen zouden het verhaal nog meer kunnen bederven naast Jerom en z'n almacht zelf?

Er zijn talloze manieren om een verhaal naar zijn grootje te helpen.

Grappig genoeg niet alleen in het verhaal zelf, maar ook in het gebruik van het verhaal. De fans van Studio Woestijnvolk verpesten hun favoriete verhaal bijvoorbeeld door te eisen dat je gelooft dat die verhalen "echt gebeurd" zijn. Alsof Star Wars minder zeggingskracht krijgt als je erkent dat de Jedi niet echt bestaan.

Als iemand zijn intrede doet en Jerom treedt tegen hem op, heb je juist wel een verhaal dus ik kan me er wat moeilijk een voorstelling van maken.

Nee, je hebt juist geen verhaal. Wat Jin al zegt: almachtigen hebben de vervelende eigenschap dat ze geen problemen hebben, en dus geen verhaal.

Neem bijvoorbeeld de Jerom van Abraham, Isaak en Jacob:

Toen hij nog gewoon een stamgod was, onder velen, kon hij optreden in spectaculaire verhalen over Abraham, Isaak en Jacob. Als stamgod van Mozes en de zijnen wilde dat ook nog wel, en hij kon ook nog mooi optreden in wat "oer-mythes" over zondvloeden, paradijzen, etc.

Maar vanaf dat hij almachtig werd, en de enige bovendien, werd dat compleet ongeloofwaardig. Hoe kan je nou een verhaal vertellen over een almachtige, alwetende godheid, die spijt krijgt? Die zich laat ompraten als hij van plan is een stad in de as te leggen? Die offers wil voor, ja voor wat eigenlijk?

Het verhaal dat je krijgt met een almachtige is erg kort:

Er was eens een mens. Die deed iets fout. De godheid corrigeerde dat in een oogwenk. En ze leefden nog lang en gelukkig.

Dat is geen verhaal dat boeit.