Mensen en idealen

[Dries]

De laatste tekst en dan ben ik een tijd weg. Discussiëren is niets voor mij. Ik kan er niet goed tegen. Ik durfde al een week niet naar de mogelijke reacties komen kijken. Terwijl alles hier redelijk verloopt. Meer nog, jullie hebben ongetwijfeld geholpen. Deze laatste tekst moet de beste zijn. In de hoop dat er iemand iets mee is. Al is het vast moeilijk om mij te begrijpen, aangezien ik sowieso nogal een geval apart ben.

"Wanneer het geloof in de idealen begint in te storten, kan dat heel confronterend zijn voor de mens. Zulke confrontatie kan ontstaan omwille van het eigen gedrag. Omdat men bv. gefaald heeft in iets en zo het geloof in zichzelf heeft aangetast. Evenzeer kan zulke confrontatie ontstaan omwille van gedrag van anderen. Omdat men bv. komt te herkennen dat mensen zich gruwelijk en ook onverschillig kunnen gedragen. Zodat men hoop verliest.

Dat kan heel hard aankomen omdat idealen als een houvast zijn. Men probeert er zich aan op te trekken. En eens dat begint te falen, komt men des te meer in contact met 'de werkelijke mens' en 'de werkelijke wereld'. En dan droomt men des te minder van een mens en wereld die wij zouden waarmaken via onze idealen. En dat kan demotiverend zijn en deprimerend zijn.

Men zou kunnen stellen dat mensen die zulke confrontatie doorgaan, iets te verwerken hebben. Want ze zijn iets van zichzelf verloren. En dan proberen ze voort te gaan met te leven terwijl ze iets achtergelaten hebben van zichzelf dat ze niet wilden achterlaten. En zulk leven zal dan misschien
getekend zijn met onverschilligheid. Ze lijken ze immers te hebben opgedaan.

Wel, men kan iets proberen te verwerken door de opgedane schade ongedaan te maken. Het verwerken kan dan plaatsgrijpen door datgene dat men niet wou achterlaten, opnieuw leven in te blazen. En dat zijn die idealen. Maar men is dan vast geholpen met een andere benadering van die
idealen dan voorheen. Men kan beseffen dat een ideaal per definitie onbereikbaar is. Idealen zijn eerder als een doel dat men niet kan bereiken en moeilijk kan benaderen. Maar idealen kunnen als een droom zijn die zich hoop geeft. Omdat het leven zonder idealen zich die hoop zou kunnen ontnemen.

Vrijheid is zo'n ideaal. Het is onbereikbaar. Net zoals geluk. Als men het geluk als een doel vooropstelt, dan zou men kunnen geconfronteerd worden dat men er niet in slaagt om zo gelukkig te zijn als dat men wou zijn. Zo lijkt het ook het geval te zijn met vrijheid. Anders gezegd, slechts bij momenten kunnen we ons bevrijd voelen. En vaak net niet. Alsof we, relatief gesproken, in een gevangenis leven. Dat is dan misschien het werkelijke leven. Maar wat als we dat kunnen aanvaarden? Wel, dan kunnen we net zien dat die gevangenis relatief is en dat er nog altijd vrijheid is die te nemen is, maar enkel als men daartoe open kan staan.

Liefde is nog zo'n ideaal. Een ideaal dat het zwaar te verduren heeft. Mensen kunnen toegetakeld worden door anderen. Soms ook door zichzelf. En daarnaast lijkt er ook vaak een sluimerende onverschilligheid te zijn. Opdat zelfs wanneer mensen zich degelijk proberen te gedragen naar elkaar, men evenzeer een relatieve afwezigheid van liefde zou kunnen opmerken. Maar de liefde is er nog steeds. Ze kan nog steeds uit zich komen. Ze doet dat vast al. Wanneer men compassie voor iemand opbrengt. Wanneer men een zekere bewondering heeft voor iemand. En evenzeer kan men liefde opbrengen als iets dat de andere niet hoeft te verdienen maar dat men zo kan geven. Gratis. Niet in alle omstandigheden. Maar toch, in zekere zin, onvoorwaardelijk. En men zou dat kunnen doen als men, al was het af en toe, liefde wilt opbrengen voor anderen. Zomaar.

Soms zijn liefde en vrijheid in conflict met elkaar. Men zou zich vrijheid kunnen ontnemen omdat men er wilt zijn voor diegene die men graag ziet. Maar dan is het vaak ook zo dat diegene die zich graag ziet, kan wensen dat men meer vrijheid heeft. Zodat er eigenlijk vrijheid gegund wordt door de andere, zelfs wanneer men die zichzelf niet gunde.

Sterk zijn en onafhankelijk zijn, zijn nog zo'n idealen. Ook dat wordt uiteraard toegetakeld wanneer men tot onmacht wordt gebracht. Soms lijken mensen wraak te nemen om zich sterk te voelen ten koste van iemand anders. Terwijl die andere persoon het niet altijd verdiend lijkt te hebben. En soms zelfs allerminst. Maar men kan nog steeds ongedeerd zijn of worden. Men kan nog steeds, al zou het tijd kunnen vergen, zulke dingen weerstaan opdat men het vertrouwen in zichzelf kan vinden. En opdat zij die wraak nemen, ineens niet zo sterk meer lijken. En dan zeker wanneer de wraak misplaatst was.

Men dient op zichzelf te kunnen vertrouwen. Hier is het, misschien verrassend genoeg, interessant om het verschil tussen mens en dier te benadrukken. De mens onderscheidt zich omwille van zijn geavanceerd gebruik van taal. Hierdoor kunnen wij abstracties maken en zelfs onszelf abstraheren, zelfs in zulke mate dat we zouden vergeten dat we onze eigen abstracties niet zijn. Dieren kunnen dat niet. Ze zijn ergens gedwongen om meer op zichzelf te berusten. En ze lijken dat dan ook vaak heel goed te doen. Terwijl de mens bv. net tal van dingen kan willen die zich daarom niet vooruit zullen helpen. Of zich misschien vooruit helpen maar het ook onnodig zwaar maken voor zichzelf. Het is die wil die wij vanuit ons gebruik van taal kunnen uitdrukken. Net zoals wij via ons gebruik van taal een identiteit kunnen geven. Dat zijn zulke abstracties. Maar terwijl de dieren haast gedwongen zijn om naar zichzelf te luisteren, doen wij dat misschien vaak te weinig. Het eeuwige gevaar is dat de wil, ook iets wilt van zich. Kiezen is verliezen tenzij men op zichzelf kan berusten. En dat gaat als men tracht om te voelen wat goed zou zijn voor zich, net zoals dieren dat doen.

Bij deze tekst krijg ik het gevoel dat in nog in de tijd van de Verlichting leef. Maar evenzeer lijkt het van eeuwig belang te zijn, zelfs wanneer wij in een hoger en hoger technologische samenleving lijken te zullen leven. Steeds meer kan technologie tal van dingen van ons overnemen. En tegelijkertijd lijken wij nog steeds gebaat te zijn met een actief leven. Technologie zou ons kunnen dienen om dat te bekomen. Evenzeer zou het ons kunnen 'verslaven' doordat wij eraan verslingerd kunnen zijn en/of er ons afhankelijk van kunnen voelen.

Daarnaast kan technologie ons nog verder en verder verwijderen van het leven zoals dieren dat doen. Een chip in de hersens zou bv. ons in staat kunnen stellen om nog veel verdergaande abstracties te maken. Het zou onze cognitie kunnen verhogen. Waar ik, op zich, niets op tegen heb. Maar het lijkt me zorgwekkend wanneer wij hierdoor nog minder op onze gevoelens zouden moeten berusten. De enige vooruitgang van de mens naar een soort van overmens of übermensch waarop ik lijk te kunnen berusten, de enige vooruitgang die ik kan zien, is diegene van een mens die zich verder ontwikkelt zonder zich te bevrijden van gevoelens waarop men kan berusten. Aldus, de enige vooruitgang die ik zie, is er één die geen compromis vormt. Aldus, door een
hogere cognitie gepaard te laten gaan met een blijvend inlevingsvermogen in mens en dier.

Echter, de toekomst blijft onzeker. En net omdat wij als mensen en als mensheid vaak niet de slimste keuzes lijken te maken. Er blijven tal van gevaren schuilen. Misschien omdat technologie, als ideaal, nog teveel als een doel aanzien wordt, i.p.v. een droom. Technologie kan veel waarmaken. Zolang men niet verblind wordt met idealistische abstracties omtrent technologie. En terwijl wij misschien is deze moderne en/of postmoderne tijd vaak wat te geneigd zijn om te veel abstracties te maken die ons afleiden van een relatief helder perspectief.

[Peter van Velzen]

Mooie tekst. Gelukkige toekomst toegewenst!

[Peter van Velzen]

Waarom vind ik dit stuk van Dries mooi?

Hij stelt terecht dat idealen vaak nooit geheel kunnen worden gerealiseerd, en dat ze bovendien met elkaar kunnen botsen" Wat in een opzicht ideaal lijkt kan in een ander opzicht juist kwalijk zijn. Bovendien: Ook als we terecht naar meer vrijheid of meer liefde streven is het niet gewenst als we totaal vrij zouden zijn, of alles met liefde zouden omarmen. Zoals Solon al gezegd zou hebben "alles met mate". Ook onze idealen.