Gevoel
Geplaatst: 10 jan 2007 11:47
Waarom gevoel als basis van menselijk handelen zo´n slechte leidraad is
Onlangs had ik een discussie met een paar mensen over “gevoel”. Zuiver gevoel (dus zonder verdere argumenten), zo zeiden ze, was in bepaalde specifieke gevallen een goede leidraad om je leven mee in te richten. Ik was het hier niet mee eens. Sterker nog, gevoel (zonder argumenten) is, naar mijn bescheiden mening, vaak een van de slechtste leidraden voor menselijk gedrag. Na een tijdje over dit onderwerp door te hebben gedacht kwam ik tot de volgende tweedeling:
* Gevoel gebruikt om bepaald gedrag te rechtvaardigen of te billijken
* Gevoel gebruikt als middel van kennisvergaring
Om met de laatste te beginnen: vaak wordt gevoel als middel of argument van kennisvergaring gebruikt om abstracte begrippen zoals god, leven na de dood of liefde te rechtvaardigen en te ondersteunen. Immers, het argument “Ik voel dat er iets is dat boven ons staat, dus dat is god, dus god bestaat” of “Ik voel liefde voor persoon X, dus liefde bestaat” (natuurlijk dit is gesimplificeerd in beide gevallen).
Echter, men zal met aanvullende, en betere argumenten moeten komen dan bovenstaande omdat bovenstaande argumenten niet toetsbaar zijn en even makkelijk verworpen of ontkend kunnen worden als dat ze worden aangenomen. Uit neurologisch onderzoek is bekend dat een religieus gevoel op te wekken is door activering van een bepaald hersendeel. Op vergelijkbare wijze zijn ook NDE op te wekken. Het is geenszins zo dat er een leven na de dood is als een patient een NDE ervaart.
Op min of meer vergelijkbare wijze kan je dit probleem ook zien in de wetenschap. Als iedereen opgroeit met het idee fixe dat de aarde plat is, want met voelt dat de aarde plat is, kan bedriegt ons gevoel ons eigenlijk. Iedereen (okee, enkele uitzonderingen daargelaten) weet inmiddels dat de aarde een geodische vorm heeft, bij goede benadering een bol. Toch zou iemand die overtuigd is van de bolvorm van de aarde in een samenleving waar iedereen ervan overtuigd is dat de aarde vlak is veel hinder van zijn opvattingen krijgen. Waarom? Omdat “iedereen” inmiddels overtuigd is van de bolvorm van de aarde en al van jongs af aan leert dat zijn gevoel van een vlakke aarde maar schijn is.
Vorige eeuw heeft een vergelijkbaar incident zich voorgedaan tussen twee bekende fysici, Albert Einstein en Niels Bohr. Einstein, grondlegger van de relativiteitstheorie en fervent tegenstander van de quantummechanica zei in een reactie op de in zijn ogen verderfelijke quantummechanica “Quantum mechanics is certainly imposing. But an inner voice tells me that it is not yet the real thing. The theory says a lot, but does not really bring us any closer to the secret of the Old One. I, at any rate, am convinced that He does not throw dice.” Immers, quantummechanica ging in tegen zijn gevoelens van hoe de natuur in elkaar moest zitten. Niels Bohr, een halve generatie na Einstein en een van de grondleggers van de quantummechanica, repliceerde op bovenstaande uitspraak met “Stop telling God what to do with his dice.” Daar heeft mijns insziens Niels Bohr een belangrijk punt: als je een theorie hebt die uitstekend wordt ondersteund met experimenten maar ingaat tegen je gevoelens, wie ben jij dan nog de correctheid van een model kan betwijfelen alleen omdat het tegen je gevoel ingaat?
Terug nu naar de tweedeling: gevoel om bepaald gedrag te rechtvaardigen of te billijken. Als je uitsluitend gevoel zou gebruiken ter rechtvaardiging van bepaald gedrag dan begeef je je op glad ijs. Allereerst zul je moeten aantonen dat je gevoel signifcant goed is, maw als je in gelijkwaardige een keuze moet maken op basis van gevoel, dan zul je hoger moeten scoren dan de kansverwachting. Als ik bijvoorbeeld balletje-balletje zou spelen met een geblindoekt en doof proefpersoon, dan moet hij of zij significant hoger scoren dan de kansverwachting. Pas dan is “gevoel” (en geen externe zintuiglijke waarnemingen) meetbaar. Dit moet ook herhaald worden om toevallige effecten uit te sluiten. Bij mijn weten is er nog geen mens op aarde geweest die op deze manier significant boven de kansverwachting heeft kunnen scoren.
Op dezelfde manier werd op FT laatst (ik dacht door Don Diego) geclaimd dat door “intuïtie” hij van een levensgevaarlijke situatie was ontsnapt. Deze perceptie is heel goed mogelijk maar de grote vraag is of dit daadwerkelijk intuïtie is en niet een mogelijk ander effect. Je krijgt namelijk een logisch probleem. Ter verklaring van je redding van je levensgevaarlijke situatie zijn er honderden verklaringen mogelijk varierend van “gevoel”, “het vliegend spaghetti monster”, “de marsmannetjes” tot “goddidit” of “intuïtie”. Al deze verklaringen zijn volledig gelijkwaardig aan elkaar zolang men niet met een externe onafhankelijke meting deze verklaring kan aantonen. In feite verleg je daarmee het probleem dus alleen maar. Toen ik bij wijze van scherts ook voorstelde om de levensgevaarlijke situatie herhaaldelijk na te spelen en hij moest aantonen dat hij op basis van intuïtie kon aanvoelen of die levensgevaarlijke situatie zich weer zou voordoen, haakte hij jammerlijk af.
Opmerkelijk is met betrekking tot gevoel of intuïtie ook het volgende: bij het tv-programma Blik op de Weg laten ze deelnemers een testparcours vier keer rond rijden en elke keer met vergelijkbare snelheid. Echter, bij de vierde keer plaatsen ze plotseling een wiegje met een pop op de route. Als intuïtie goed zou werken, zou men kunnen verwachten dat men van te voren aanvoelt of er een wiegje staat of niet en daarop kan men anticiperen. Het opmerkelijke is dat de meeste deelnemers hier dus niet goed op kunnen anticiperen en hun intuïtie dus schijnbaar helemaal niet goed werkt.
Hoe komt het dat men toch vaak denkt op basis van “gevoel” te handelen of te weten? Wel, de mens denkt vaak heel erg associatief. Dat we op basis van de wetenschap nieuwe en betere verklaringen voor een fenomeen hebben is mooi maar men vindt vaak het mooier om een weldadig sausje van onwentendheid eroverheen te gieten. Ik bestrijd dit met een uitspraak van ik meen Devious die eens zei: “smaakt de soep minder lekker als je weet waar die van gemaakt is?”
Overigens kan gevoel wel een hulpmiddel zijn voor kennisvergaring. als men vergelijkbare opgaven geeft aan een student ter oefening en later iets andere maar vergelijkbare opgaven als toetsing van de opgedane kennis dan (her)kent de student vaak dat het een vergeljikbaar geval betreft en dus voelt hij wel aan hoe hij een opgave moet oplossen omdat hij/zij vaak een vergelijkbaar plan van aanpak nog weet. Echter, dat is geen zuiver gevoel meer maar herinnering.
Onlangs had ik een discussie met een paar mensen over “gevoel”. Zuiver gevoel (dus zonder verdere argumenten), zo zeiden ze, was in bepaalde specifieke gevallen een goede leidraad om je leven mee in te richten. Ik was het hier niet mee eens. Sterker nog, gevoel (zonder argumenten) is, naar mijn bescheiden mening, vaak een van de slechtste leidraden voor menselijk gedrag. Na een tijdje over dit onderwerp door te hebben gedacht kwam ik tot de volgende tweedeling:
* Gevoel gebruikt om bepaald gedrag te rechtvaardigen of te billijken
* Gevoel gebruikt als middel van kennisvergaring
Om met de laatste te beginnen: vaak wordt gevoel als middel of argument van kennisvergaring gebruikt om abstracte begrippen zoals god, leven na de dood of liefde te rechtvaardigen en te ondersteunen. Immers, het argument “Ik voel dat er iets is dat boven ons staat, dus dat is god, dus god bestaat” of “Ik voel liefde voor persoon X, dus liefde bestaat” (natuurlijk dit is gesimplificeerd in beide gevallen).
Echter, men zal met aanvullende, en betere argumenten moeten komen dan bovenstaande omdat bovenstaande argumenten niet toetsbaar zijn en even makkelijk verworpen of ontkend kunnen worden als dat ze worden aangenomen. Uit neurologisch onderzoek is bekend dat een religieus gevoel op te wekken is door activering van een bepaald hersendeel. Op vergelijkbare wijze zijn ook NDE op te wekken. Het is geenszins zo dat er een leven na de dood is als een patient een NDE ervaart.
Op min of meer vergelijkbare wijze kan je dit probleem ook zien in de wetenschap. Als iedereen opgroeit met het idee fixe dat de aarde plat is, want met voelt dat de aarde plat is, kan bedriegt ons gevoel ons eigenlijk. Iedereen (okee, enkele uitzonderingen daargelaten) weet inmiddels dat de aarde een geodische vorm heeft, bij goede benadering een bol. Toch zou iemand die overtuigd is van de bolvorm van de aarde in een samenleving waar iedereen ervan overtuigd is dat de aarde vlak is veel hinder van zijn opvattingen krijgen. Waarom? Omdat “iedereen” inmiddels overtuigd is van de bolvorm van de aarde en al van jongs af aan leert dat zijn gevoel van een vlakke aarde maar schijn is.
Vorige eeuw heeft een vergelijkbaar incident zich voorgedaan tussen twee bekende fysici, Albert Einstein en Niels Bohr. Einstein, grondlegger van de relativiteitstheorie en fervent tegenstander van de quantummechanica zei in een reactie op de in zijn ogen verderfelijke quantummechanica “Quantum mechanics is certainly imposing. But an inner voice tells me that it is not yet the real thing. The theory says a lot, but does not really bring us any closer to the secret of the Old One. I, at any rate, am convinced that He does not throw dice.” Immers, quantummechanica ging in tegen zijn gevoelens van hoe de natuur in elkaar moest zitten. Niels Bohr, een halve generatie na Einstein en een van de grondleggers van de quantummechanica, repliceerde op bovenstaande uitspraak met “Stop telling God what to do with his dice.” Daar heeft mijns insziens Niels Bohr een belangrijk punt: als je een theorie hebt die uitstekend wordt ondersteund met experimenten maar ingaat tegen je gevoelens, wie ben jij dan nog de correctheid van een model kan betwijfelen alleen omdat het tegen je gevoel ingaat?
Terug nu naar de tweedeling: gevoel om bepaald gedrag te rechtvaardigen of te billijken. Als je uitsluitend gevoel zou gebruiken ter rechtvaardiging van bepaald gedrag dan begeef je je op glad ijs. Allereerst zul je moeten aantonen dat je gevoel signifcant goed is, maw als je in gelijkwaardige een keuze moet maken op basis van gevoel, dan zul je hoger moeten scoren dan de kansverwachting. Als ik bijvoorbeeld balletje-balletje zou spelen met een geblindoekt en doof proefpersoon, dan moet hij of zij significant hoger scoren dan de kansverwachting. Pas dan is “gevoel” (en geen externe zintuiglijke waarnemingen) meetbaar. Dit moet ook herhaald worden om toevallige effecten uit te sluiten. Bij mijn weten is er nog geen mens op aarde geweest die op deze manier significant boven de kansverwachting heeft kunnen scoren.
Op dezelfde manier werd op FT laatst (ik dacht door Don Diego) geclaimd dat door “intuïtie” hij van een levensgevaarlijke situatie was ontsnapt. Deze perceptie is heel goed mogelijk maar de grote vraag is of dit daadwerkelijk intuïtie is en niet een mogelijk ander effect. Je krijgt namelijk een logisch probleem. Ter verklaring van je redding van je levensgevaarlijke situatie zijn er honderden verklaringen mogelijk varierend van “gevoel”, “het vliegend spaghetti monster”, “de marsmannetjes” tot “goddidit” of “intuïtie”. Al deze verklaringen zijn volledig gelijkwaardig aan elkaar zolang men niet met een externe onafhankelijke meting deze verklaring kan aantonen. In feite verleg je daarmee het probleem dus alleen maar. Toen ik bij wijze van scherts ook voorstelde om de levensgevaarlijke situatie herhaaldelijk na te spelen en hij moest aantonen dat hij op basis van intuïtie kon aanvoelen of die levensgevaarlijke situatie zich weer zou voordoen, haakte hij jammerlijk af.
Opmerkelijk is met betrekking tot gevoel of intuïtie ook het volgende: bij het tv-programma Blik op de Weg laten ze deelnemers een testparcours vier keer rond rijden en elke keer met vergelijkbare snelheid. Echter, bij de vierde keer plaatsen ze plotseling een wiegje met een pop op de route. Als intuïtie goed zou werken, zou men kunnen verwachten dat men van te voren aanvoelt of er een wiegje staat of niet en daarop kan men anticiperen. Het opmerkelijke is dat de meeste deelnemers hier dus niet goed op kunnen anticiperen en hun intuïtie dus schijnbaar helemaal niet goed werkt.
Hoe komt het dat men toch vaak denkt op basis van “gevoel” te handelen of te weten? Wel, de mens denkt vaak heel erg associatief. Dat we op basis van de wetenschap nieuwe en betere verklaringen voor een fenomeen hebben is mooi maar men vindt vaak het mooier om een weldadig sausje van onwentendheid eroverheen te gieten. Ik bestrijd dit met een uitspraak van ik meen Devious die eens zei: “smaakt de soep minder lekker als je weet waar die van gemaakt is?”
Overigens kan gevoel wel een hulpmiddel zijn voor kennisvergaring. als men vergelijkbare opgaven geeft aan een student ter oefening en later iets andere maar vergelijkbare opgaven als toetsing van de opgedane kennis dan (her)kent de student vaak dat het een vergeljikbaar geval betreft en dus voelt hij wel aan hoe hij een opgave moet oplossen omdat hij/zij vaak een vergelijkbaar plan van aanpak nog weet. Echter, dat is geen zuiver gevoel meer maar herinnering.
