Een goede dag om te sterven

[Lux]

Gisteren in de De Morgen las ik een interview van Catherine Vuylsteke met de Nederlands-Iraanse schrijver David Danish en vond dat ik dit jullie niet mag onthouden. Daarom hier een kopie van het interview met onderaan een link naar de site van de schrijver.
[Ook met info over de Iran-Irakoorlog, over islam voor en na, over Iran nu.]
====
In zijn schitterende debuutroman Een goede dag om te sterven beschrijft de in Nederland wonende Iraanse journalist David Danish (°1966) op indringende wijze het leven van drie jonge mannen in het eerste decennium na de Islamitische Revolutie van 1979. "Leven in dit land", schrijft hij, "is als seks hebben met een vrouw die je haat. Je doet je ogen dicht en denkt aan iets anders, aan de vrouw van de buurman bijvoorbeeld, of aan een andere vrouw die je leuk vindt."

De drie vrienden hebben de erg beperkte en penibele keuze tussen vluchten, naar het slagveld van de Iraans-Iraakse oorlog (1980-1988) vertrekken of onderduiken. "De discussies die Babar, Amir en Ramin in het boek voeren, zijn de afspiegeling van de tegenstrijdigheden waar ik zelf als tiener mee heb geworsteld", meent de in Utrecht wonende schrijver.
"Ik kwam uit een seculier hoofdstedelijk middenklassegezin en had een erg vrije kindertijd. Met de Islamitische Revolutie werd alles evenwel anders. Ze vernietigde onze levens, dromen en toekomst. We werden tot een gecompartimenteerd bestaan gedwongen: je leerde verschillende gezichten opzetten, het universum van je werk of school lag oneindig ver van de wereld thuis.
"Ik had altijd al iets met schrijven, ik had de natuur van een toeschouwer en kon urenlang beschrijvingen maken, van scènes of plaatsen. Daarom leek het een goed idee om journalist te worden. In 1984 had ik net het eerste jaar communicatiewetenschap afgemaakt aan de universiteit van Teheran toen de oproepingsbrief voor het leger kwam. Ik was verschrikkelijk bang, bang om te sterven. Mijn ouders wilden niet dat ik naar het front vertrok. Voor mijn vader was dat een kwestie van overtuiging. Tot aan de Revolutie werkte hij als ambtenaar voor het ministerie van Binnenlandse Zaken onder de sjah en Khomeini's regime heeft zijn hele wereld doen instorten. Hij nam meteen vervroegd pensioen en kwam in de daaropvolgende jaren de huiskamer niet meer uit. Het idee dat hij nu ook nog zijn kinderen zou verliezen aan dat door hem vervloekte regime vond hij schrikwekkend."

Ramin voelt wel wat voor de God van de Europeanen, 'een god die niet verwacht dat je voor Hem doodt of dat vrouwen hoofddoeken moeten dragen, een God ook waarvoor je je schoenen niet hoeft uit te doen en die je respecteert'. Hij vlucht uiteindelijk naar Europa maar komt daar tot het besef dat hij nooit gelukkig zal zijn. En dat is ook het oordeel van de opa van het hoofdpersonage Babar. Het leven hier is ellendig, zegt hij, maar het is onze ellende. Wie blijft en naar het front vertrekt, kan één keer sterven, en dan krijgt hij een fatsoenlijke begrafenis. Wie vlucht, sterft elke dag en zodra je gaat rennen, houdt het niet meer op. Verwoordt opa uw eigen gevoelens omtrent zestien jaar asiel in Nederland?

"Ja en nee. Hij heeft wel gelijk, vind ik, als hij zegt dat je een echt goede reden moet hebben om te vertrekken, de politie die achter je aanzit of je leven dat in gevaar is. Dus niet: vage ideeën over vrijheid of democratie.
"Zelf voelde ik de eerste twee jaar na mijn aankomst in Nederland in 1990 een ontzettende heimwee, maar ik heb veel minder moeite met mijn nieuwe vaderland dan de meeste Iraniërs. Eigenlijk is het personage van Ramin vooral op hen geënt: ik heb immers nog nooit een Iraanse vluchteling ontmoet die gelukkig is, zelfs niet onder de mensen die om heel ernstige redenen zijn gaan lopen. Ik begrijp dat wel. Je komt terecht in een vreemde cultuur, waarvan je het gevoel hebt dat er geen plaats voor je is. Bovendien word je niet behandeld als de anderen.
"Dat ik er toch minder moeite mee heb, komt, geloof ik, omdat Iran voor mij een dood land is, ik heb er niets meer te zoeken. Ik mis het ook niet echt, omdat ik geen goede herinneringen heb. Ik heb veel ellende gezien, ben opgegroeid met een permanent gevoel van angst en schuld, vocht gedurende bijna twee jaar in de oorlog en voelde me ook in mijn baan als journalist niet goed. Je kon nooit schrijven wat je wilde en riskeerde voortdurend te worden meegenomen door de geheime politie. Dat is ook wat me uiteindelijk heeft doen vertrekken: ik werd geschaduwd, er kwamen waarschuwingen van vrienden over een nakende arrestatie.
"Tegelijk ben ik wel erg bij Iran betrokken, het is mijn land maar geen land voor mij. Ik heb het gevoel dat de bevolking gegijzeld is, en ik uit de gevangenis ben ontsnapt. Wie verlangt er terug te keren naar een detentiecentrum?
"Bovendien merk ik dat al diegenen die teruggaan teleurgesteld zijn. Het is een beetje alsof je je huis achterlaat en de sleutel bij terugkeer niet meer past."

In het strafkamp waar Babar enige maanden doorbrengt nadat hij in een bordeel werd opgepakt worden opmerkelijke lessen in religie en ideologie gegeven. Zo leren de gedetineerden het telefoonnummer van God (24434) en krijgen ze te horen dat God de wereld schiep omdat hij eenzaam was. Hij eet overigens gebakken vis, terwijl de engelen rond hem heen vliegen. Hoe komt u erbij?

"Het telefoonnummer van God herinner ik me van het toelatingsexamen voor de universiteit van Teheran, als onderdeel van de IQ-vragen. En geloof het of niet, maar sommigen wisten het te bedenken, de cijfers houden namelijk verband met het aantal gebeden die gedurende de dag nodig zijn in de communicatie met God.
"De verhalen over de eenzaamheid van God en zijn voorliefde voor gebakken vis behoren tot de voorstellingswereld van de vaak simpele lieden die de achterban vormen van een man als Khomeini."
Babar besluit niet te vluchten en vertrekt samen met Amir naar het front, waar hij de laatste helse maanden van zijn leven meemaakt. Hebt u dit boek deels geschreven om die vreselijke ervaringen zelf te kunnen verwerken?
"Dat denken mensen altijd en toch is het geenszins zo. Het idee om een boek over die oorlog te schrijven, is al erg oud, niet omdat ik er zo erg mee zat, maar omdat ik het zo'n beetje als mijn plicht ervoer. Zie je, eigenlijk zijn er heel weinig boeken over dat conflict, dat met twee miljoen doden tot de meest bloedige van de tweede helft van de twintigste eeuw behoort. Kijk daarentegen naar de literatuur over de Tweede Wereldoorlog: je kunt er kastelen mee vullen.
"Ik geloof dat de stilte rond deze oorlog te maken heeft met een taalprobleem - het Farsi wordt niet meteen vlot vertaald - en met het feit dat de meesten die het conflict meemaakten weinig behoefte hebben om er veel over te schrijven of praten. Ze willen vooral vergeten.
"Tegelijk ergert het me als mensen denken dat dit een boek is over oorlog. Alsof Moby Dick een werk zou zijn over een grote vis."

Het Iran dat u portretteert, is er een van grote huichelarij. U schrijft zelfs dat hypocrisie een soort tweede natuur is geworden.

"Absoluut. Mensen leven in een voortdurende leugen. En Iran is niet wat het lijkt. De internationale voorstelling is er doorgaans een van een rabiaat gelovig volk, wat helemaal niet klopt. Opiniepeilingen wijzen zelfs uit dat het gros van de bevolking voorstander is van een seculiere staat en aan de manier waarop veel vrouwen hun verplichte hoofddoek dragen, valt af te lezen dat er weinig enthousiasme voor bestaat. Ook die perceptie als zou Iran een anti-Amerikaans en anti-Joodse natie zijn, is geheel vals. Polls gaven onlangs nog aan dat het gros van de Iraniërs voorstander is van het herstel van de diplomatieke relaties met Washington. En kijk naar de Amerikaanse teams die na de aardbeving in Bam kwamen helpen speuren naar overlevenden onder het puin. Omdat ze wilden dat de hulpverleners langer bleven, maakten burgers een aantal van hun honden zoek, wat het vertrek van de Amerikanen met twee weken vertraagde.
"Met de Joden is het niet anders: eigenlijk houden Iraniërs best van ze, al hebben ze, zoals het gros van de wereld, momenteel wel een probleem met de politieke koers die Israël vaart. Die liefde komt overigens ook in de Bijbel voor: toen de Perzische heerser Cyrus (559-547 v. Chr.) de macht over Jeruzalem overnam, waren de Joden slaven. Hij heeft hen uit die slavernij bevrijd.
"Het probleem nu is dat we al bijna drie decennia opgezadeld zitten met een fundamentalistisch, anti-Amerikaans en anti-Israëlisch regime."

'Onder mijn generatie', schrijft u ook, 'was er een epidemisch tekort aan liefde en emotioneel contact. Er was geen hoop, geen toekomst, geen liefde. Alleen een cultuur gedreven door jihad en martelaarschap, geobsedeerd door verwoesting.' Dat stemt wel enigszins overeen met het beeld dat velen hebben.

"Ja, en dat terwijl we een vredelievende natie van poëzieliefhebbers zijn. Mensen hebben altijd in gedichten gesproken en poëzie en oorlog gaan helemaal niet samen. Sla er de geschiedenis op na: in de voorbije vierhonderd jaar zijn de Perzen geen enkel ander land binnengevallen. Het waren de anderen die ons wilden overheersen, de Grieken, de Turken, de Arabieren.
"Dat verklaart ook waarom dit regime voor veel Iraniërs onbegrijpelijk is: het hangt beginselen aan die haaks staan op alles wat de Perzische cultuur heeft voortgebracht.
"De oorlog tegen Irak had overigens na één jaar gedaan kunnen zijn, Saddam Hoessein wilde namelijk een bestand. Khomeini daarentegen eiste dat de schade betaald zou worden en dat de Iraakse president zou worden berecht. Tot dat eerste waren Saoedi-Arabië en Koeweit bereid, maar van een proces tegen iemand die door de hele westerse wereld werd gesteund kon natuurlijk geen sprake zijn.
"Perverser is eigenlijk dat het Iraanse regime dat conflict nodig had. Dan hoefde het de verwachtingen van de burgers op socio-economisch vlak niet in te lossen. Het kon alle problemen gewoon op de oorlog afschuiven.
"Tegelijk is het zo dat waar te veel pijn en ellende heersen er geen plaats is voor de liefde, die heeft kleuren, rust en vrijheid nodig, om te groeien. In een land dat alleen denkt aan jihad lukt dat niet. Dan hou je alleen lust over, willen hebben. Ik heb veel liefdeloze huwelijken gezien, mensen die trouwen omdat het moet, dochters die als vee uitgehuwelijkt worden."
Amir en Babar ondergaan in hun helse maanden aan het front een merkwaardige transformatie. Bij hun vertrek zijn ze nauwelijks gelovig. Om de sleutel die ze om hun hals moeten hangen om bij overlijden toegang te hebben tot het paradijs geven ze geen zier. Maar gaandeweg wint dat symbool van eeuwig leven aan kracht en als Babar uiteindelijk dodelijk wordt getroffen zoekt zijn hand meteen naar de sleutel om zijn nek. Hoe verklaart u dat?

"Die sleutels zijn een oude metafoor, een die ook bij de christenen bestond overigens. Binnen de islam is de sleutel geen tastbaar goed maar iets dat je in je hart draagt: de goedheid en de menselijkheid, die de sleutel zijn van het paradijs. Het zijn de mollahs die dat politiek hebben uitgebuit, en met een letterlijke interpretatie zijn gekomen. Met de 'jihad' ging het net zo: dat is een innerlijke strijd, onzichtbaar en daarom heilig. Het is iets tussen jou en God. Een strijd tegen de vijanden van God, liegen en stelen. En niet, zoals het regime beweert: de Amerikanen en Israël.
"Ook het begrip van het martelaarschap werd geheel verkracht. Hoessein, de kleinzoon van Mohammed waarmee het schisma in de islam tussen soennieten en sjiieten is ontstaan, verzette zich met zijn leven tegen het kwaad, wat helemaal iets anders is dan onschuldigen doden bij zelfmoordacties.
"Khomeini was een sluw man: hij wist dat mensen die doodsbang zijn alles willen geloven. Angst is een fantastisch controlemechanisme, zo werkt die sleutel. Ik heb het zelf gezien in die rotte oorlog. Aan het begin geloofde niemand erin, maar dan krijg je het hamereffect: er wordt zo frequent op je ingepraat en je hebt zo weinig houvast dat je je daaraan gaat vastklampen."

De Revolutie is de kaap van de halve eeuw onderhand gepasseerd en andermaal wordt een sterk confrontationele koers gevaren. Wordt Iran het volgende VS-doelwit?

"Soms vrees ik het en dan weer kan ik het niet geloven. De interne logica voor de stoere taal van Ahmadinejad is duidelijk: de hervormers in Iran zijn erg machtig geworden en moeten worden uitgeschakeld, en daarvoor heeft het regime chaos nodig."
Op zaterdag 14 oktober interviewt Catherine Vuylsteke David Danish om 18 uur in het Atelier.
Iran is mijn land maar geen land voor mij. Ik heb het gevoel dat de bevolking gegijzeld is en dat ik uit de gevangenis ben ontsnapt. Wie verlangt er terug te keren naar een detentiecentrum?
We zijn een vredelievende natie van poëzieliefhebbers. Sla er de geschiedenis op na: in de voorbije vierhonderd jaar zijn de Perzen geen enkel ander land binnengevallen. Het waren de anderen die ons wilden overheersen
> www.daviddanish.net, waar tal van recente essays, artikels en interviews van de auteur-journalist te lezen zijn.

David Danish

Een goede dag om te sterven

De Geus, Breda, 350 p., 22,50 euro.
Drie jongeren zien zich net na de Islamitische Revolutie (1979) voor de keuze gesteld: zich voor dienstplicht melden, wat betekent dat ze aan het front van de Iraans-Iraakse Golfoorlog (1980-1988) terechtkomen, onderduiken om aan de arrestatie van dienstonwilligen te ontsnappen of naar het buitenland vluchten. Het hoofdpersonages kiest de eerste optie en komt in een gruwelijke oorlog terecht.

Publicatiedatum : 2006-10-11
Sectie : Uitgelezen