Oudste spoor van atheisme?

[axxyanus]

wilt ge het oudste atheistische spoor vinden moet ge toch weten wat ge zoekt?
wat mij betreft is dit spoor even oud als het eerste theistische spoor.

Het oudste spoor van atheisme is de geboorte van de eerste mens.

Waarom van de mens? Waren/Zijn de andere mensapen dan theïsten?

[Apocalyps]

wilt ge het oudste atheistische spoor vinden moet ge toch weten wat ge zoekt?
wat mij betreft is dit spoor even oud als het eerste theistische spoor.

Het oudste spoor van atheisme is de geboorte van de eerste mens.

Waarom van de mens? Waren/Zijn de andere mensapen dan theïsten?

Nee natuurlijk niet, wat ik hierbij wou bedoelen is dat theïsme een menselijk uitvindsel is.

[collegavanerik]

Het oudste spoor van atheisme is de geboorte van de eerste mens.

Waarom van de mens? Waren/Zijn de andere mensapen dan theïsten?

Nee natuurlijk niet, wat ik hierbij wou bedoelen is dat theïsme een menselijk uitvindsel is.

Maar bijgeloof vind je ook bij dieren, zie bijvoorbeeld de experimenten van Skinner, al krijgt het nooit de proporties van een religie, daar heb je een hogere taal voor nodig die kan abstraheren.

[siger]

wilt ge het oudste atheistische spoor vinden moet ge toch weten wat ge zoekt?

Atheisme wordt dikwijls begrepen als "niet geloven dat er goden zijn." Er bestaat echter een schier onbeperkte variatie aan godsvoorstellingen, en er is geen beginnen aan alle goden stuk voor stuk te verwerpen. Stel dat een gewetensvol en overmoeibaar atheist er na vele jaren arbeid in geslaagd is de onzinnigheid van honderd godsvoorstellingen aan te tonen, en er de volgende ochtend een zonderling aan zijn of haar deur staat met een duizendpoot in een luciferdoosje.

Indien men zich dan toch met tenminste één onzinnige stelling wil inlaten, begint men best bij het verwerpen van het theisme. Theisme is het geloof in een persoonlijke schepper die zich bemoeit met de gebeurtenissen in zijn schepping. Deze god onderhoudt bovendien een speciale relatie met één van de honderdduizenden soorten van zijn schepselen, namelijk de menselijke soort - of misschien zelfs met slechts een deel daarvan. In die relatie is God de baas.

Theisme is dus verschillend van opvattingen die zeggen dat god niet omziet naar zijn schepping, zoals het deisme, en ook van opvattingen die zeggen dat god in de natuur opgelost is, zoals het pantheisme. Stel dat we hier diegene een atheist noemen, die het theistische beeld van god-als-persoon verwerpt.


Middeleeuwse filosofie was een schaakspel op leven en dood. Eén foute zet kon de filosoof doen belanden in de kerker (Roger Bacon), op de brandstapel (Giordano Bruno), in de oven (Ibn al Muqaffa) of aan het kruis (Mansur Hallaj). Als men deze dreiging in gedachten houdt bij het lezen van hun geschriften, dan blijkt godvruchtige haarkloverij dikwijls voorzichtig omschreven inzicht te zijn. Uiteraard kan men deze voorzichtigheid altijd uitleggen als godsvrucht, en zo hand- en spandienst verlenen aan de beulen van het verleden.

Het natuurlijke biotoop van deze filosofen was de hofhouding van kaliefen en prinsen. Dikwijls privé-geneesheer van de vorst, was het vanzelfsprekend dat die hen steunde bij het verzamelen en onderzoeken van kennis. Hun natuurlijke vijand was de clerus die geen kans liet liggen om filosofen in diskrediet te brengen en de heerser tot volgzaamheid te bewegen.

Waar de clerus een sterke centrale organisatie ontbeerde, steunde ze op volksmassas die gekocht werden met de heiliging van achterlijke tradities, en opgehitst werden met laster, haat en angst.

Neem bijvoorbeeld Averroes (Ibn Rushd, Córdoba 1126 - Marrakesh 1198). Encyclopeadia Brittanica bestempelt hem als een "islamietisch religieus filosoof". Maar zoals talrijke filosofen leefde Averroes onder voortdurende dreiging van woedende geestelijken en het gepeupel. Hoe religieus zijn ideeën werkelijk waren moet dus nog blijken.

in 1182 werd Averroes privé-geneesheer van de Berber kalief van Noord-Afrika en Spanje, die toen hof hield in Marrakesh. Met de kalief bediscussieerde hij of het firmament geschapen was, dan wel eeuwig bestond, en het was de kalief die hem opdroeg werken van Aristoteles en Plato samen te vatten en toe te lichten. Het resultaat van deze arbeid zou later een storm veroorzaken aan de universiteit van Parijs, en Europa voorgoed veranderen. Van Thomas tot Dante zal Averroes bekend staan als "de Commentator".

In 1195 maakte de clerus misbruik van een jihad tegen christelijk Spanje om Averroes van zijn voetstuk te stoten. Terwijl zijn boeken door woedende massa's verbrand werden, werd Averroes door de kalief verbannen - misschien om erger te voorkomen.

De citaten hieronder zijn genomen uit zijn werk Over de Harmonie tussen Religie en Filosofie - (Kitab fasl al-maqal)

Averroes geloofde niet in een god die zich bemoeit met de natuur. Alles wat zich voordoet verloopt volgens de noodzakelijkheid van oorzaak en gevolg. De schepper heeft deze noodzakelijkheid geschapen, en het zou zinloos zijn dat hij zich nog met de gebeurtenissen in zou laten. De enige weg tot kennis is het bestuderen van de natuur:"Want de kennis van de schepping leidt tot de kennis van de Schepper, langs de kennis van het geschapene. Hoe perfecter de kennis van de schepping wordt, hoe perfecter de kennis van de Schepper wordt [...] Dit is enkel mogelijk met de rede. Daarom moeten we de schepping onderzoeken met de rede."

Averroes geloofde evenmin in een god die zich bemoeit met het menselijke bestaan: "men zegt dat menselijke daden en de nodige kracht ervoor door God geschapen zijn. Dit is echter onzinnig. Want als de daad en de kracht door God geschapen zijn, dan is men gedwongen tot de daad [...] Als de mens gedwongen is tot zijn daden, dan rust er op hem een ondraaglijke last. Dan is er geen onderscheid tussen zijn werken en de werking van levenloze stof [...] dan zou het enkel bij toeval zijn dat hij aan het kwade ontsnapte, wat zinloos is. En hetzelfde geldt voor het goede. Dan zouden alle menselijke bekwaamheden die tot geluk leiden, zoals landbouw etc.. nutteloos zijn. Even nutteloos zouden bekwaamheden zijn die ons beschermen tegen gevaren, zoals oorlog, navigatie, geneeskunde etc... Zulk een toestand is tegengesteld aan alles wat voor mensen begrijpelijk is."

Averroes verweet zijn tegenstrevers God te onderschatten, wanneer ze meenden dat zijn schepping niet alles bevat wat mensen dienen te weten of kunnen weten. Als men de natuur afwijst als bron van kennis, wijst men de schepper af, en aanvaardt men dus een materiele oorzaak van het universum: "als we oorzaken en hun gevolgen niet willen zien, blijft er alles bij elkaar niet veel over om degenen te weerleggen die geloven dat het universum door toeval ontstaan is, zonder schepper, uit materiele oorzaken."

Indien atheisme het weerleggen van theisme is, was Averroes ongetwijfeld een atheist.

Maar wie waren "degenen die geloven dat het universum door toeval ontstaan is, zonder schepper, uit materiele oorzaken?". Was Averroes één van hen? Een eeuw later zouden ze nog steeds een doorn in het oog van Thomas Aquinas zijn. Vandaag zijn hun sporen uitgewist. We herkennen ze enkel in de ergernis van hun vijanden. Allicht zijn ze samen met hun geschriften vernietigd, en opgeruimd met het puin van de geschiedenis,

[PietV.]

Neem bijvoorbeeld Averroes (Ibn Rushd, Córdoba 1126 - Marrakesh 1198). Encyclopeadia Brittanica bestempelt hem als een "islamietisch religieus filosoof". Maar zoals talrijke filosofen leefde Averroes onder voortdurende dreiging van woedende geestelijken en het gepeupel. Hoe religieus zijn ideeën werkelijk waren moet dus nog blijken.

in 1182 werd Averroes privé-geneesheer van de Berber kalief van Noord-Afrika en Spanje, die toen hof hield in Marrakesh. Met de kalief bediscussieerde hij of het firmament geschapen was, dan wel eeuwig bestond, en het was de kalief die hem opdroeg werken van Aristoteles en Plato samen te vatten en toe te lichten. Het resultaat van deze arbeid zou later een storm veroorzaken aan de universiteit van Parijs, en Europa voorgoed veranderen. Van Thomas tot Dante zal Averroes bekend staan als "de Commentator".

In 1195 maakte de clerus misbruik van een jihad tegen christelijk Spanje om Averroes van zijn voetstuk te stoten. Terwijl zijn boeken door woedende massa's verbrand werden, werd Averroes door de kalief verbannen - misschien om erger te voorkomen.

De evolutie van Ibn Rushd denken moet je zien vanuit de context van zijn werk als rechtsgeleerde. De verschillen tussen de rechtsscholen had zijn bijzonder aandacht. En hier zocht hij ook een verklaring voor. Dit werk heet Bidayat al Mujatahid wa nihayat al Muqtasid. Een van zijn conclusies is dat rechtsgeleerden weinig rationeel te werk gaan. Hij proclameerde het beginsel redeneer en experimenteer (al qiyas wa al tajriba).

Zijn volgende project was het onderzoek naar de relatie tussen filosofisch en religieus denken. Het boek waar jij naar verwijst ( Faisal al-Maqal). En als ik zijn bevindingen onderzoek, kom ik een verlichte denker tegen en geen atheïst. Hij spreekt over interpretatie van religie. Kort gezegd. Er zijn een aantal mogelijkheden. Het onderwerp wordt genoemd in de Koran. En onze opvattingen komen overeen dan is er geen probleem. Wordt het niet vermeldt, dan is er niets aan de hand. Maar zijn onze opvattingen tegenstrijdig met de religieuze teksten. Dan moet religie niet letterlijk worden genomen maar meer in overdrachtelijke zin. Een soort beeldspraak. Hij wil religie in zekere zin ondergeschikt maken aan rationeel filosofisch denken. Hij is ook een groot voorstander van de scheiding tussen religieus en wetenschappelijk denken. Zijn standpunten worden in de loop der tijd materialistischer. En hierbij gaat hij grote vraagstukken niet uit de weg. Zoals bestaat de ziel of is de wereld eeuwig. Maar als je Ibn Rushd volgt zie je dat hij God altijd via een achterdeurtje binnen laat komen.

Zijn denkbeelden kregen ook navolging in christelijk Europa. Er ontstaat zelfs een stroming Averroisme. In Nederland kennen we Zeger van Brabant als aanhanger van deze stroming. De voorloper van Erasmus zullen we maar zeggen.
Zeger van Brabant werd later op bevel van de Paus in Ovieto vermoord. De irrationalisten verenigd in een kalotten-internationale slaan overal toe. Het gedachtengoed van Rushd wordt zowel door de Paus (zie Zeger), islamitische en Joodse theologen fel bestreden.

[PietV.]

Als je naar het Arabisch continent kijkt, kom je de naam Ibn Rushd tegen. Maar vaak wordt Al-Ma-ari over het hoofd gezien. Een nog steeds veel geciteerde filosoof op scholen in het Midden Oosten. Maar dan vanuit zijn reguliere teksten. Luzum ma la yalzam is zijn belangrijkste werk. Hij schreef rond 1040 veel goddeloze verzen met teksten zoals de onderstaande.

Ontwaak, ontwaak, gij verdwaalden
Uw religies zijn de waandenkbeelden van uw voorouders,
Zij verkondigen dat de Tijd zal eindigen,
Dat de dagen geteld zijn.
Zij liegen, zij kennen de Tijd niet.
Luister niet naar deze kampioenen van de leugen.
De mensen willen dat de Imam hen voorgaat
En met zijn woord de volgzame menigte leidt.
Illusies en bedrog. Alleen de rede kan ons leiden.
Ons verstand is onze gids bij dag en nacht.

[Aart Brouwer]

Siger, P. Vroon, bravo - hiervoor kom ik op dit forum. Geweldige bijdragen!